Kolejny etap zwiększenia obszaru miasta był ściśle związany z koncepcją budowy przy Krakowie kombinatu metalurgicznego wraz z towarzyszącą mu jednostką osiedleńczą. Wznoszone od 1949 roku na wschód od Krakowa osiedle mieszkaniowe związane z budowaną hutą w pierwotnym założeniu miało stanowić samodzielne miasto, jednak tę wstępną decyzję polityczną ze względów racjonalno-ekonomicznych zmieniono i 1 stycznia 1951 roku obszar niedoszłego miasta – gminę Mogiła (bez gromady Prusy), część gminy Ruszcza (gromady Ruszcza, Wadów
i lewobrzeżne Branice) oraz gromadę Przewóz z gminy Wieliczka – włączono w granice Krakowa. Tym samym przyłączono do istniejących już w granicach miasta 52 dzielnic (gmin) katastralnych kolejnych 12.
Na tym nowym obszarze Krakowa utworzono w tymże roku dzielnicę administracyjną o nazwie Nowa Huta oraz powołano organy władzy i administracji państwowej w postaci dzielnicowej rady narodowej i jej prezydium. Powielanym błędem (by przywołać choćby hasło „Nowa Huta” w popularnej Encyklopedii Krakowa z 2000 roku) jest przyjęcie, że do Krakowa włączono istniejące już miasto– żadnej jednostki podziału terytorialnego kraju innej niż gminy wiejskie i ich gromady, w tym jednostki miejskiej o nazwie „Nowa Huta”, przed 1951 rokiem tam nie było. Po prostu granicami Krakowa objęto tereny szeregu wsi, na których trwała budowa huty i osiedla o charakterze miejskim.
Pomimo jednoznacznych formalnie początków Nowej Huty jako jednostki administracyjnej mit o samodzielnym, satelitarnym mieście, utworzonym na dodatek „na złość” Krakowowi, ciągle trwa (w zideologizowanej, ówczesnej rzeczywistości motyw „odświeżenia” starego Krakowa zdrowym żywiołem robotniczo-chłopskim prawdopodobnie także był aktualny, lecz dzisiaj już w miarę zgodnie wskazuje się, że decyzja o lokalizacji kombinatu miała racjonalne podstawy gospodarczo-ekonomiczne i to one były ważące).
Nowo powstała w wyniku poszerzenia granic miasta dzielnica Nowa Huta wyróżniła się wówczas tym, że była pierwszą powołaną w Krakowie jednostką opartą na nowych rozwiązaniach ustrojowych, przewidujących między innymi system rad narodowych usytuowanych także w częściach wielkich miast, czyli dzielnicach administracyjnych.
Na pozostałym obszarze miasta nadal obowiązywał podział na 10 obwodów administracyjnych, w których funkcjonowały miejskie urzędy obwodowe, co było kontynuacją rozwiązania przyjętego dla administrowania miastem w 1941 roku. Ta „wyjątkowość” Nowej Huty wprowadzona w roku 1951 skończyła się w 1954 roku, gdy w miejsce obwodów ustanowiono w Krakowie 5 kolejnych dzielnic administracyjnych. Nowe, powiększone terytorium miasta obejmowało teraz: Dzielnicę I – Stare Miasto, Dzielnicę II – Zwierzyniec, Dzielnicę III – Kleparz, Dzielnicę IV – Grzegórzki, Dzielnicę V – Podgórze oraz Dzielnicę VI – Nową Hutę.
Sercem nowo przyłączonych w 1951 roku terenów była, ujmując historycznie, wieś Mogiła z powiązanymi z nią od wieków miejscowościami, stanowiącymi w czasach zaboru, z reminiscencjami po okres międzywojenny włącznie, tak zwany klucz mogilski – zespół wsi powiązanych społecznie i gospodarczo, zasadzony na jednolitej własności, w tym przypadku duchownej. Klucz ten stanowiły wsie: Mogiła, Czyżyny, Grębałów, Łęg, Kantorowice, Przewóz, Rybitwy, Wróżenice, Zesławice. Z tych wsi Czyżyny, Łęg i Rybitwy włączono do Krakowa już w 1941 roku, natomiast na przyłączenie Przewozu przyjdzie czas w roku 1973,
a Wróżenic w roku 1987 – teraz włączono do granic miasta „macierz” i centrum dawnego klucza: Mogiłę, Grębałów, Kantorowice i Zesławice.
Nie było to, jak we wszystkich poprzednich przypadkach poszerzania granic Krakowa, „wchłonięcie” przez miasto jednostek osadniczych już wcześniej pozostających pod bezpośrednim jego oddziaływaniem, ciążących ku niemu i w jakiejś mierze już z nim zintegrowanych. Tym razem po raz pierwszy sięgnięto do terenów nie z pierwszego planu podmiejskiego, lecz odleglejszych. Wprawdzie Mogiła z chwilą przyłączenia do Krakowa już z nim graniczyła, ale przecież zaledwie od 10 lat, zresztą chodzi tu o naturalne związki wytwarzane w trakcie długotrwałego, bezpośredniego sąsiedztwa. W efekcie wystąpiły nieznane do tej pory w Krakowie problemy ze scaleniem nowych terenów z miejską całością – na wielu płaszczyznach, w tym komunalnej, transportowej, gospodarczej, w końcu społeczno-kulturowej. Widoczną dla każdego kwestią była odległość i konieczność zespolenia urbanistycznego, likwidacja „wyrwy” między nowo powstałą dzielnicą Nowa Huta a resztą miasta.
W ten sposób miasto uzyskało kolejnych 64,6 km², osiągając powierzchnię 229,9 km². Przyrost obszaru nastąpił we wschodniej części miasta i spowodował zasadniczą zmianę ogólnego kształtu jego granic: z kolistego, charakterystycznego dla czasów Wielkiego Krakowa, na rozciągnięty równoleżnikowo (pierwotnie, od lokacji w 1257 roku aż do powstania Wielkiego Krakowa, była to rozciągłość południkowa). Nie zmieni tego, a wręcz pogłębi, kolejny, III etap poszerzania obszaru miasta. Przyjmowało się, że kolisty kształt jednostki terytorialnej z usytuowanym w centrum ogniskiem władzy sprzyja zarządzaniu, lecz w dzisiejszej dobie rozwiniętej, szeroko pojętej komunikacji nie ma to już, jak się wydaje, większego znaczenia.
