Swoszowice

Dawna wieś po prawej stronie Wisły, obecnie w południowej części miasta Krakowa,  około 8 km od jego centrum, w dolinie Wilgi, przy starym trakcie z Wieliczki na  Śląsk, sąsiadująca z Opatkowicami, Borkiem Fałęckim, Jugowicami (w ostatnich  dwóch przypadkach od 1941 roku z Krakowem), z Rajskiem i Wróblowicami oraz z leżącą do  dziś w zasadniczej swojej części poza granicą Krakowa Lusiną. Wschodnią część Swoszowic  stanowiła osada Siarczana Góra (Rajskie Góry, Rakowice), okresowo mająca status odrębnej wsi.

  W najstarszej znanej wzmiance, pochodzącej z 1362 roku, nazwa wsi odnotowana  w brzmieniu Swoszow. W innych dawnych zapiskach: de Swoszowicz (1364), Swossovice (1404),  Szwoszewicze (1588), Swoszowice (1633). Nazwa wsi wywodzi się od nazwy osobowej „Swosz”.

  Wieś podległa parafii pw. św. Jakuba Apostoła w Kazimierzu przy Krakowie, od 1805 roku  parafii pw. Przemienienia Pańskiego w Wróblowicach. W godłach na pieczęciach z drugiej połowy  XIX wieku dla Swoszowic narzędzia górnicze, dla Siarczanej Góry snopek i kosa z grabiami.

  Swoszowice przeniesione zostały z prawa polskiego na prawo średzkie w 1415 roku przez  króla Władysława Jagiełłę. Wytyczono wówczas ich centrum w rejonie dzisiejszej ulicy Chałubińskiego  oraz przyjęto niwowy rozłóg pól. W XIX wieku odnotowywano nazwy pól i rejonów  wsi: Plac Miejscowy, Pastwiska, Za Wały, Za Olszyną, Na Niebyła.

  Historycznie wieś była własnością mieszaną. Pierwotnie w rękach rycerskiego rodu Strzemieniów,  w końcu XIV wieku przeszła na rzecz parafii pw. św. Jakuba i zakonu kanoników regularnych  przy kościele pw. Bożego Ciała w Kazimierzu przy Krakowie; ci ostatni w zasadzie  skupili własność całości wsi, utrzymując ją do 1782 roku, gdy po sekularyzacji majątek przejął  Fundusz Religijny. Od tej pory wieś znajdowała się w rękach świeckich, między innymi  rodzin:  Hilburg von Ehrenfels, Radwańskich, Stadnickich, Sternschuss-Staniewskich (własności wsi,  kopalni siarki i zakładu kąpielowego były niezależne od siebie).

  Przed rozbiorami gromada Swoszowice należała do powiatu szczyrzyckiego, po roku  1772  znalazła się jako gmina w austriackim cyrkule wielickim, od 1782 roku w cyrkule bocheńskim.  Od 1815 roku jako gromada (od 1856 roku gmina) nadal w cyrkule bocheńskim. Od 1866 roku  wieś miała status gminy jednostkowej, należała do powiatu wielickiego, od 1896 roku do powiatu  podgórskiego – stan ten przetrwał do czasów II Rzeczypospolitej, do roku 1923, kiedy  to Swoszowice objęte zostały powiatem krakowskim. W 1934 roku wieś (z przyłączoną do niej  Siarczaną Górą) przemianowano na gromadę i włączono do gminy zbiorczej Piaski Wielkie.   Przynależność ta uległa zmianie w 1941 roku – gromada Swoszowice weszła w skład  gminy  zbiorczej Swoszowice. W roku 1954 Swoszowice objęto wielowioskową gromadą Swoszowice,  nadając im status wsi (od 1958 roku stanowiącej sołectwo) – co obowiązywało do 1972 roku.

  W roku 1973 wieś Swoszowice wyłączona została ze struktury ustrojowej powiatu krakowskiego  i włączona do granic miasta Krakowa, do dzielnicy administracyjnej Podgórze.

  Obecnie tereny tej dawnej wsi stanowią część dzielnicy samorządowej X Swoszowice.

Ze Słownika geograficznego z lat 1880–1902:

Swoszowice z Siarczaną Górą, wieś i zakład kąpielowy, w okolicy pagórkowatej, nad  potokiem  Krzywicą. Wieś składa się z dwóch części, pomiędzy któremi znajduje się zakład  kąpielowy siarczany. Część zachodnia ma 126 domów, 748 mieszkańców, część wschodnia,  Siarczana Góra ma 14 domów i 98 mieszkańców.  Siarczana Góra, nazwa pochodzi od kopalni siarki, jedynej w Galicyi, którą już od kilku  lat zarzucono z powodu zalewu szybów. W szybach, do 20 metrów głębokości, znajdowano  częścią rodzimą żółtą siarkę, częścią szarawą.