A+ A A-
Tom:
strona:

Rżąka

Zobacz również

Dawna wieś po prawej stronie Wisły, obecnie w południowo-wschodniej części miasta  Krakowa, około 8 km od jego centrum, nad potokiem Malinówka, przy starym  trakcie do Bochni, Przemyśla i Lwowa (dzisiejsza ulica Wielicka), sąsiadująca  z Prokocimiem, Bieżanowem, leżącymi do dziś poza granicą Krakowa Krzyszkowicami  oraz  z Kosocicami i Piaskami Wielkimi.

  W najstarszej znanej wzmiance, pochodzącej z 1388 roku, nazwa wsi została zapisana  w brzmieniu de Rzsanca. W innych dawnych zapiskach w postaciach: Rząnka (1470),  Rzonka  (1779), Rząka (1926), Rząka (1941). Nazwa wsi topograficzna, pochodząca albo od nazwy  rzeki Rzanka, albo od określenia „rżysko”.

  Wieś początkowo należała do parafii pw. św. Jakuba Apostoła w Kazimierzu przy Krakowie,  od XIX wieku do parafii pw. Narodzenia Najświętszej Maryi Panny w Bieżanowie.

  Nieznana z daty lokacja wsi wytyczyła centrum w rejonie dzisiejszej ulicy Kosocickiej, dokonano  też łanowego rozłogu pól. W połowie XIX wieku odnotowywano nazwy pól i rejonów wsi:  Plac Miejscowy (w centrum wsi), Sadka (w południowo-wschodniej części).

  Historycznie wieś była własnością duchowną. Prawdopodobnie należała do Jadwigi z Melsztyńskich  Pileckiej, wdowy po wojewodzie sandomierskim Ottonie Toporczyku, matki chrzestnej  Władysława Jagiełły; w XIV wieku Melsztyńscy nadali wieś zakonowi Ducha Świętego w Krakowie  – duchakom, którzy utrzymali tę własność do roku 1783, to jest do sekularyzacji dóbr  i ich  przejścia na rzecz skarbu państwa reprezentowanego przez Fundusz Religijny. Zespół  dworski  zlokalizowany był po północnej stronie dzisiejszej ulicy Kosocickiej. W latach 1874–1880 w północnej  części wsi wybudowano w ramach Twierdzy Kraków fort artyleryjski Prokocim.

  Przed rozbiorami gromada Rżąka należała do sięgającego na północ po Wisłę powiatu szczyrzyckiego,  po roku 1772 znalazła się jako gmina w austriackim cyrkule wielickim, od 1782 roku  w cyrkule bocheńskim. W 1815 roku Rżąka powróciła jako gromada (od 1856 roku gmina)  pod zabór austriacki, do cyrkułu bocheńskiego. W okresie autonomii galicyjskiej, od 1866 roku,  wieś mająca status gminy jednostkowej należała do powiatu wielickiego – stan ten przetrwał do  czasów II Rzeczypospolitej, kiedy to Rżąka objęta została powiatem krakowskim. W 1934 roku  gminę Rżąka przekształcono w gromadę w ramach wielowioskowej gminy zbiorczej  Bieżanów.

  W roku 1941 znajdująca się w okupacyjnym departamencie i powiecie krakowskim Generalnego  Gubernatorstwa Rżąka (licząca wówczas 1,75 km² i 686 mieszkańców) włączona  została do granic Krakowa, do jego IX obwodu administracyjnego, jako XLVIII   dzielnica katastralna miasta.

  Obecnie tereny tej dawnej wsi stanowią część dzielnicy samorządowej XII Bieżanów- -Prokocim.

 

Ze Słownika geograficznego z lat 1880–1902:

Rząka, wieś przy drodze z Podgórza do Wieliczki (odl. 4 km), nad potokiem Matnówką,  wzniesienie 224 m npm. Ma 42 domy, 252 mieszkańców (10 izraelitów). Za Długosza  Rżąka leżąca za górą Lasotą ku Wieliczce, należała do fundacyj dobroczynnych szpitala  św. Ducha. Było 6 łanów kmiecych i zagrody. Dziesięciny brał biskup krakowski a z 2 gruntów  pokarczemnych (Rzanska) pół grzywny szpital św. Krzyża w Krakowie. Poprzednio  należała wieś do wdowy po Otonie z Pilczy, która rozporządziła, aby z czynszów,  przynoszących  18 grzywien, otrzymywał 4 ½ grzywny szpital św. Krzyża. W XVI wieku zmieniły  się stosunki, bo prepozytura u św. Ducha miała 4 łany kmiece, 2 komorników z bydłem,  2 komorników bez bydła i karczmę na półłanku; jakiś Sobniowski zaś miał  karczmę.                                                 

Z powojennej księgi uchwał Rady Gminy Rżąka sporządzony w 1926 roku protokół przekazania urzędu przez naczelnika
gminy Jana Dzióba nowemu naczelnikowi Szymonowi Wietrzykowi
(Archiwum Narodowe w Krakowie, sygn. 29/1077/4, s. 9a)
Z powojennej księgi uchwał Rady Gminy Rżąka sporządzony w 1926 roku protokół przekazania urzędu przez naczelnika gminy Jana Dzióba nowemu naczelnikowi Szymonowi Wietrzykowi (Archiwum Narodowe w Krakowie, sygn. 29/1077/4, s. 9a)
Z powojennej księgi uchwał Rady Gminy Rżąka strona z protokołami z dwóch posiedzeń w 1926 roku
(Archiwum Narodowe w Krakowie, sygn. 29/1077/4, s. 7)
Z powojennej księgi uchwał Rady Gminy Rżąka strona z protokołami z dwóch posiedzeń w 1926 roku (Archiwum Narodowe w Krakowie, sygn. 29/1077/4, s. 7)
(1926)
Odcisk pieczęci gminnej Rżąki z 1926 roku
oraz pochodzący z dokumentu wystawionego
w 1551 roku odcisk w czerwonym wosku pieczęci
konwentu św. Ducha w Krakowie
z charakterystycznym dla tego zgromadzenia
podwójnym krzyżem – duchacy byli właścicielami
Rżąki w wiekach XIV–XVIII
(Archiwum Narodowe w Krakowie,
sygn. 29/1077/4, s. 9a; sygn. perg. 585)
(1926) Odcisk pieczęci gminnej Rżąki z 1926 roku oraz pochodzący z dokumentu wystawionego w 1551 roku odcisk w czerwonym wosku pieczęci konwentu św. Ducha w Krakowie z charakterystycznym dla tego zgromadzenia podwójnym krzyżem – duchacy byli właścicielami Rżąki w wiekach XIV–XVIII (Archiwum Narodowe w Krakowie, sygn. 29/1077/4, s. 9a; sygn. perg. 585)
(1551)
Odcisk pieczęci gminnej Rżąki z 1926 roku
oraz pochodzący z dokumentu wystawionego
w 1551 roku odcisk w czerwonym wosku pieczęci
konwentu św. Ducha w Krakowie
z charakterystycznym dla tego zgromadzenia
podwójnym krzyżem – duchacy byli właścicielami
Rżąki w wiekach XIV–XVIII
(Archiwum Narodowe w Krakowie,
sygn. 29/1077/4, s. 9a; sygn. perg. 585)
(1551) Odcisk pieczęci gminnej Rżąki z 1926 roku oraz pochodzący z dokumentu wystawionego w 1551 roku odcisk w czerwonym wosku pieczęci konwentu św. Ducha w Krakowie z charakterystycznym dla tego zgromadzenia podwójnym krzyżem – duchacy byli właścicielami Rżąki w wiekach XIV–XVIII (Archiwum Narodowe w Krakowie, sygn. 29/1077/4, s. 9a; sygn. perg. 585)
Archiwum Narodowe w Krakowie
Urząd Miasta
Bbilioteka Jagielońska
Zarządzaj ustawieniami dotyczącymi prywatności