Prądnik Czerwony

Dawna wieś po lewej stronie Wisły, obecnie w północnej części Krakowa, około 3,5 km od jego centrum, nad rzeką Prądnik (Białucha), wzdłuż historycznej drogi Strata Regia  (rejon dzisiejszej alei 29 Listopada), sąsiadująca z Węgrzcami, Batowicami, Mistrzejowicami,  Bieńczycami, Rakowicami, Olszą, od 1910 roku z Krakowem (w tej części Prądnika Czerwonego,  która została przyłączona do miasta jako nowa dzielnica katastralna Warszawskie), Prądnikiem  Białym, Górką Narodową i Witkowicami. Okresowo związana administracyjnie z Olszą.

  W najstarszej znanej wzmiance, pochodzącej z 1470 roku, nazwa wsi została zapisana  w brzmieniu Prandnik. W innych dawnych zapiskach w postaciach: Pranthnyk (1529),  Prąndnik  (1581), Promnik (1629), Prąmnik (1680), Promnik Czerwony (1847), Prądnik Czerwony  (1872). Nazwa wsi topograficzna, pochodząca od nazwy rzeki, człon „Czerwony” także  o charakterze topograficznym.

  Przez wieki wieś należała do parafii pw. św. Mikołaja w Krakowie. W 1923 roku  erygowano  własną parafię pw. Pana Jezusa Dobrego Pasterza w Prądniku Czerwonym. W godle  pieczętnym z połowy XIX wieku wyobrażenie pola, budynku i obiektów sakralnych.

  Prądnik Czerwony lokowany został na prawie niemieckim przed rokiem 1257, za czasów  króla Bolesława Wstydliwego. Wytyczono wówczas centrum w rejonie dzisiejszej ulicy Dobrego  Pasterza oraz łanowy rozłóg pól. Zgodnie z własnością ukształtowały się historyczne  części wsi: na północy Szpitalne (zwane też św. Łazarza lub Duchackie) i Węgieł Szpitalny  (od szpitala duchaków) przedzielone Prądnikiem Dominikańskim, po wschodniej stronie  dzisiejszej ulicy Rakowickiej Cellarowskie (od Andrzeja i Pawła Cellarych), wzdłuż tej ulicy  Fryzerowskie (od rodziny Fryzerów), po zachodniej stronie tej ulicy Bosackie (od karmelitów  bosych), ku południowym granicom wsi Zayfratowskie (od Seifreda-Seweryna Bethmana,  rajcy i burmistrza Krakowa), na południowym zachodzie także część św. Mikołaja (od nazwy  kościoła). Na różnych etapach udziały właścicielskie mieli też: dominikanie, franciszkanie, jezuici,  opactwo tynieckie, kościół Mariacki – historycznie wieś była w przeważającej mierze  własnością duchowną. Na jej terenach powstał w latach 1800–1803 cmentarz Rakowicki. 

  Przed trzecim rozbiorem gromada Prądnik Czerwony należała do powiatu krakowskiego,  po roku 1795 znalazła się jako gmina w austriackim cyrkule krakowskim. Od 1815 roku  w Rzeczypospolitej Krakowskiej jako gromada w składzie gminy obwodowej Modlnica, od  roku 1838 dystryktu Balice. W roku 1846 wieś powróciła jako gromada (od 1856 roku gmina)  pod zabór austriacki. Od 1866 roku wieś miała status gminy jednostkowej w ramach powiatu  krakowskiego. Pod koniec XIX wieku do gminy włączono Olszę na prawach przysiółka  – stan ten przetrwał do roku 1933. W 1934 roku gmina ta przekształcona została w  gromadę  w ramach gminy zbiorczej Prądnik Czerwony.

  W roku 1941 znajdujący się w okupacyjnym departamencie i powiecie krakowskim Generalnego  Gubernatorstwa Prądnik Czerwony (liczący wówczas wraz z Olszą 6,61 km², w tym  Prądnik Czerwony 5,95 km², i 12 651 mieszkańców) włączony został do granic Krakowa, do  jego VIII obwodu administracyjnego, jako XLI dzielnica katastralna miasta.

  Obecnie tereny tej dawnej wsi stanowią część dzielnicy samorządowej III Prądnik Czerwony.

Ze Słownika geograficznego z lat 1880–1902:

Prądnik Czerwony, osada składa się z czterech części: Prądnika Czerwonego (94 domy  i 917 mieszkańców), Olszy (8 domów, 81 mieszkańców), Bosackiego (8 domów, 92 mieszkańców)  i Celarowskiej (8 domów, 120 mieszkańców). Razem 136 domów, mieszkańców  1369 rzymsko-katolickich i 67 izraelitów.