A+ A A-
Tom:
strona:

Mogiła

Zobacz również

Dawna wieś po lewej stronie Wisły, obecnie we wschodniej części miasta Krakowa, około  10,5 km od jego centrum, przy starym trakcie na Ruś (dzisiejsza aleja Jana Pawła II),  sąsiadująca z Bieńczycami, Krzesławicami, Luboczą, Pleszowem, przez Wisłę z Przewozem,  jak też z Rybitwami, Łęgiem i Czyżynami (w przypadku trzech ostatnich od 1941 roku  z Krakowem). Przysiółkami Mogiły były Kopaniec i Kępa Przewozu. 

  W najstarszej znanej wzmiance, pochodzącej z 1222 roku, nazwa wsi odnotowana w brzmieniu  Mogila sive Tumba. W innych dawnych zapiskach: Clara Tumba Mogyla (1291), Mogyla (1470),  de Mogila sem Clara Tumba (1616). Nazwa pochodzi od wyrazu „mogiła” (łac. clara tumba). 

  Wieś należała do parafii pw. św. Bartłomieja Apostoła w Mogile. W godle pieczętnym  z połowy XIX wieku wieniec z plonem, w czasach II Rzeczypospolitej kopiec z orłem i  dopiskiem  „Kopiec Wandy”.

  Mogiłę lokowano na prawie niemieckim w 1294 roku, za panowania czeskiego króla Wacława II.  Wytyczono wówczas jej centrum w rejonie dzisiejszych ulic Bardosa, Powiatowej, Kępskiej i Kopaniec  oraz dokonano niwowego rozłogu pól. W połowie XIX wieku odnotowywano nazwy pól i rejonów  wsi: Plac Miejscowy, Groble, Stawy, Za Smetarzem, Wielka Łąka, Nad Łąkami, Ujastek.

  Historycznie wieś była własnością duchowną. Na początku XIII wieku należała do Odrowążów,  w 1222 roku biskup krakowski Iwo Odrowąż podarował ją cystersom z Kacic, którzy wznieśli  tu klasztor z kościołem pw. św. Wacława. Z czasem Mogiła stała się centrum tak zwanego klucza  mogilskiego, obejmującego rozliczne wiejskie własności cystersów. W 1469 roku powstała we wsi  huta miedzi założona przez krakowskich rajców i burmistrzów Jana Turzona i Jana Teschnera,  około 1500 roku zaś papiernia nad Dłubnią, która działała do XVII wieku. W ramach Twierdzy Kraków wzniesiono we wsi na przełomie wieków XIX i XX forty Mogiła i Wanda.

  Przed trzecim rozbiorem gromada Mogiła należała do powiatu krakowskiego, po roku  1795  znalazła się jako gmina w austriackim cyrkule krakowskim. W 1815 roku wieś weszła w granice  Rzeczypospolitej Krakowskiej jako gromada Mogiła w składzie gminy obwodowej Mogiła, od roku  1838 dystryktu Mogiła. W roku 1846 wieś powróciła jako gromada (od 1856 roku gmina) pod  zabór austriacki. W latach 1866–1933 miała status gminy jednostkowej w ramach powiatu krakowskiego. Od roku 1934 dotychczasową gminę Mogiła przekształcono w gromadę Mogiła w ramach  gminy zbiorczej Mogiła. W takiej pozycji ustrojowej wieś pozostawała w latach 1939–1945  w okupacyjnym departamencie i powiecie krakowskim Generalnego Gubernatorstwa.

  W roku 1951 znajdująca się nadal w gminie Mogiła powiatu krakowskiego gromada  Mogiła  włączona została do granic Krakowa jako LIII dzielnica katastralna położona w nowo  utworzonej  dzielnicy administracyjnej Nowa Huta.

  Obecnie tereny tej dawnej wsi stanowią część dzielnicy samorządowej XVIII Nowa  Huta.

 

Ze Słownika geograficznego z lat 1880–1902:

Mogiła, po łac. Clara Tumba, wieś z opactwem cystersów i mogiłą Wandy, leży u ujścia  Dłubni do Wisły, 209 m npm. Wzdłuż drogi od Krakowa mieszczą się obszerne zabudowania  klasztorne, otoczone murem, obejmującym także ogrody warzywne, sady, budowle  gospodarcze i młyny, dalej drewniany parafialny kościół, za nim zaś wzdłuż drogi drewniane  chaty włościan z dużemi oknami, z wierzchu tynkowane i bielone a pokryte słomą.  Obok  chat znajdują się z chrustu grodzone stodoły i stajnie. Obejścia wiejskie są ogrodzone  płotami  wierzbowemi i zasłonięte gęsto sadzonemi drzewami. Wieś ma 1171 mieszkańców. Gleba  z natury urodzajna. Za Długosza [cystersi mogilscy] posiadali dwadzieścia sześć wsi.

Pochodzące z dokumentu wystawionego w 1568 roku odciski pieczęci: pierwszy, w czerwonym wosku, odcisk
pieczęci opata białobrzeskiego, z postacią biskupa, herbem Habdank i napisem: S[IGILLUM] MARTINI
ABBAS CLARE TVMBE; drugi, w zielonym wosku, klasztoru mogilskiego, z postacią Matki Boskiej, herbem
Odrowąż i napisem: SIGILL(UM) […]VEN[…]
(Archiwum Opactwa Cystersów w Mogile, sygn. dypl. perg. 257)
Pochodzące z dokumentu wystawionego w 1568 roku odciski pieczęci: pierwszy, w czerwonym wosku, odcisk pieczęci opata białobrzeskiego, z postacią biskupa, herbem Habdank i napisem: S[IGILLUM] MARTINI ABBAS CLARE TVMBE; drugi, w zielonym wosku, klasztoru mogilskiego, z postacią Matki Boskiej, herbem Odrowąż i napisem: SIGILL(UM) […]VEN[…] (Archiwum Opactwa Cystersów w Mogile, sygn. dypl. perg. 257)
Pierwsza strona dokumentu Inwentarz wielkości Gruntów Kmiecych z Łąkami, Powinności y Danin Gromadzkich Wsi Mogiły,
Wielebnemu Konwentowi Mogilskiemu należących – sporządzonego w 1787 roku
(Archiwum Narodowe w Krakowie, sygn. WMK IX-45, nlb.)
Pierwsza strona dokumentu Inwentarz wielkości Gruntów Kmiecych z Łąkami, Powinności y Danin Gromadzkich Wsi Mogiły, Wielebnemu Konwentowi Mogilskiemu należących – sporządzonego w 1787 roku (Archiwum Narodowe w Krakowie, sygn. WMK IX-45, nlb.)
Z Archiwum Wolnego Miasta Krakowa mapa wsi Mogiła wyrysowana w 1833 roku przez Karola Bełcikowskiego, geometrę
rządowego Królestwa Polskiego i Rzeczypospolitej Krakowskiej; mapa powstała na zamówienie Komisji Włościańskiej Wolnego
Miasta Krakowa w ramach prac przygotowujących uwłaszczenie chłopów – oraz powiększenie legendy
(Archiwum Narodowe w Krakowie, sygn. 29/200/25)
Z Archiwum Wolnego Miasta Krakowa mapa wsi Mogiła wyrysowana w 1833 roku przez Karola Bełcikowskiego, geometrę rządowego Królestwa Polskiego i Rzeczypospolitej Krakowskiej; mapa powstała na zamówienie Komisji Włościańskiej Wolnego Miasta Krakowa w ramach prac przygotowujących uwłaszczenie chłopów – oraz powiększenie legendy (Archiwum Narodowe w Krakowie, sygn. 29/200/25)
(1847)
Odciski pieczęci urzędowych Mogiły z lat
1847, 1859 i 1925 oraz odcisk pieczęci mogilskiego
obszaru dworskiego z 1889 roku
(Archiwum Narodowe w Krakowie,
sygn. WMK IX-45, nlb.;
sygn. 29/456/167, nlb.; sygn. PUZKr 53, nlb.;
sygn. K. Krak. op. 31, s. 1301)
(1847) Odciski pieczęci urzędowych Mogiły z lat 1847, 1859 i 1925 oraz odcisk pieczęci mogilskiego obszaru dworskiego z 1889 roku (Archiwum Narodowe w Krakowie, sygn. WMK IX-45, nlb.; sygn. 29/456/167, nlb.; sygn. PUZKr 53, nlb.; sygn. K. Krak. op. 31, s. 1301)
(1859)
Odciski pieczęci urzędowych Mogiły z lat
1847, 1859 i 1925 oraz odcisk pieczęci mogilskiego
obszaru dworskiego z 1889 roku
(Archiwum Narodowe w Krakowie,
sygn. WMK IX-45, nlb.;
sygn. 29/456/167, nlb.; sygn. PUZKr 53, nlb.;
sygn. K. Krak. op. 31, s. 1301)
(1859) Odciski pieczęci urzędowych Mogiły z lat 1847, 1859 i 1925 oraz odcisk pieczęci mogilskiego obszaru dworskiego z 1889 roku (Archiwum Narodowe w Krakowie, sygn. WMK IX-45, nlb.; sygn. 29/456/167, nlb.; sygn. PUZKr 53, nlb.; sygn. K. Krak. op. 31, s. 1301)
(1925)
Odciski pieczęci urzędowych Mogiły z lat
1847, 1859 i 1925 oraz odcisk pieczęci mogilskiego
obszaru dworskiego z 1889 roku
(Archiwum Narodowe w Krakowie,
sygn. WMK IX-45, nlb.;
sygn. 29/456/167, nlb.; sygn. PUZKr 53, nlb.;
sygn. K. Krak. op. 31, s. 1301)
(1925) Odciski pieczęci urzędowych Mogiły z lat 1847, 1859 i 1925 oraz odcisk pieczęci mogilskiego obszaru dworskiego z 1889 roku (Archiwum Narodowe w Krakowie, sygn. WMK IX-45, nlb.; sygn. 29/456/167, nlb.; sygn. PUZKr 53, nlb.; sygn. K. Krak. op. 31, s. 1301)
(1889)
Odciski pieczęci urzędowych Mogiły z lat
1847, 1859 i 1925 oraz odcisk pieczęci mogilskiego
obszaru dworskiego z 1889 roku
(Archiwum Narodowe w Krakowie,
sygn. WMK IX-45, nlb.;
sygn. 29/456/167, nlb.; sygn. PUZKr 53, nlb.;
sygn. K. Krak. op. 31, s. 1301)
(1889) Odciski pieczęci urzędowych Mogiły z lat 1847, 1859 i 1925 oraz odcisk pieczęci mogilskiego obszaru dworskiego z 1889 roku (Archiwum Narodowe w Krakowie, sygn. WMK IX-45, nlb.; sygn. 29/456/167, nlb.; sygn. PUZKr 53, nlb.; sygn. K. Krak. op. 31, s. 1301)
Dokument wydany w 1222 roku w katedrze krakowskiej, w którym biskup krakowski Iwo stwierdził, że Wisław (brat biskupa) nadał
klasztorowi w Prandocinie wsie Prandocin, Kacice, Sędowice i Januszowice; w zamian za to biskup, przyjmując na siebie ciężar fundacji
nowego klasztoru, oddał jego synowi Dobiesławowi Końskie z szcześcioma wsiami, jednocześnie uposażając klasztor dziesięcinami i oddając
temu klasztorowi wieś Mogiłę z przyległościami; przy dokumencie pieczęć biskupa Iwona – oraz powiększenie zapisu nazwy wsi „Mogiła”
(Archiwum Opactwa Cystersów w Mogile, sygn. dypl. perg. 2)
Dokument wydany w 1222 roku w katedrze krakowskiej, w którym biskup krakowski Iwo stwierdził, że Wisław (brat biskupa) nadał klasztorowi w Prandocinie wsie Prandocin, Kacice, Sędowice i Januszowice; w zamian za to biskup, przyjmując na siebie ciężar fundacji nowego klasztoru, oddał jego synowi Dobiesławowi Końskie z szcześcioma wsiami, jednocześnie uposażając klasztor dziesięcinami i oddając temu klasztorowi wieś Mogiłę z przyległościami; przy dokumencie pieczęć biskupa Iwona – oraz powiększenie zapisu nazwy wsi „Mogiła” (Archiwum Opactwa Cystersów w Mogile, sygn. dypl. perg. 2)
Dokument wydany w 1231 roku, w którym Saul i Sąd, synowie komesa Dobiesława, Dobiesław, syn Wisława, dziedzice Prandocina
wraz z licznymi krewniakami imieniem własnym i spadkobierców zrzekli się prawa do wsi Mogiły, Prandocina i Mikułowic, nadanych
przez Wisława i Iwona klasztorowi w Mogile, a sam klasztor wzięli w opiekę – oraz powiększenie zapisu nazwy wsi „Mogiła”
(Archiwum Opactwa Cystersów w Mogile, sygn. dypl. perg. 12)
Dokument wydany w 1231 roku, w którym Saul i Sąd, synowie komesa Dobiesława, Dobiesław, syn Wisława, dziedzice Prandocina wraz z licznymi krewniakami imieniem własnym i spadkobierców zrzekli się prawa do wsi Mogiły, Prandocina i Mikułowic, nadanych przez Wisława i Iwona klasztorowi w Mogile, a sam klasztor wzięli w opiekę – oraz powiększenie zapisu nazwy wsi „Mogiła” (Archiwum Opactwa Cystersów w Mogile, sygn. dypl. perg. 12)
Dokument wydany w 1353 roku w Krakowie, w którym król Kazimierz [Wielki] mandatem do urzędników uwalnia kmieci
i mieszkańców Mogiły od robót dla dworu królewskiego – oraz powiększenie zapisu nazwy wsi „Mogiła”
(Archiwum Opactwa Cystersów w Mogile, sygn. dypl. perg. 86)
Dokument wydany w 1353 roku w Krakowie, w którym król Kazimierz [Wielki] mandatem do urzędników uwalnia kmieci i mieszkańców Mogiły od robót dla dworu królewskiego – oraz powiększenie zapisu nazwy wsi „Mogiła” (Archiwum Opactwa Cystersów w Mogile, sygn. dypl. perg. 86)
Pochodząca z dokumentu wydanego w 1391 roku odciśnięta w zielonym wosku pieczęć klasztoru mogilskiego
wyobrażająca Najświętszą Pannę z Dzieciątkiem Jezus pod baldachimem; po lewej stronie tej postaci ręka
trzymająca pastorał, w otoku napis: S[IGILLUM] CONVENTUS CLARE TUMBE
(Archiwum Opactwa Cystersów w Mogile, sygn. dypl. perg. 134)
Pochodząca z dokumentu wydanego w 1391 roku odciśnięta w zielonym wosku pieczęć klasztoru mogilskiego wyobrażająca Najświętszą Pannę z Dzieciątkiem Jezus pod baldachimem; po lewej stronie tej postaci ręka trzymająca pastorał, w otoku napis: S[IGILLUM] CONVENTUS CLARE TUMBE (Archiwum Opactwa Cystersów w Mogile, sygn. dypl. perg. 134)
Archiwum Narodowe w Krakowie
Urząd Miasta
Bbilioteka Jagielońska
Zarządzaj ustawieniami dotyczącymi prywatności