Grębałów

Dawna wieś po lewej stronie Wisły, obecnie w północno-wschodniej części miasta Krakowa,  około 11 km od jego centrum, sąsiadująca z Kantorowicami, leżącymi do dziś  poza granicą Krakowa Prusami, dalej z Luboczą, Krzesławicami i Zesławicami.  W najstarszej znanej wzmiance, pochodzącej sprzed 1200 roku, nazwa wsi odnotowana  w brzmieniu Grambalow. W innych dawnych zapiskach: Grambolowicz, Grambolow (1470),  Grębolow (1530), Grembalow (1833).

  Wieś należała do parafii pw. św. Wincentego w Pleszowie. W godle pieczętnym z  pierwszej  połowy XIX wieku narzędzie pracy – motyka.

  Grębałów przeniesiony został z prawa polskiego na magdeburskie w 1453 roku, ponownie  w roku 1464, za panowania króla Kazimierza Jagiellończyka. Wytyczono wówczas centrum  w rejonie dzisiejszych ulic Grębałowskiej i Stokowej. Pod koniec XV wieku  wzmiankowano  we wsi dwór, folwark i karczmę, pod koniec XVIII wieku rejestrowano dwór i dwie karczmy.  W połowie XIX wieku odnotowywano nazwy pól i rejonów wsi: Miejscowa, Ogrody, Zawiziew.

  Historycznie wieś była własnością duchowną. W XII wieku stanowiła uposażenie  klasztoru  Cystersów w Jędrzejowie, w 1247 roku wieś przeszła na własność krakowskiej kapituły katedralnej  w drodze zamiany z cystersami jędrzejowskimi – w tych też rękach własność wsi utrzymała  się przez wieki. By ułatwić rozwój Grębałowa, w 1513 roku biskup Jan Konarski nadał kapitule  w nieodległej wsi Zastów łąkę do użytku kmieci grębałowskich. W 1836 roku Komisja  Włościańska  Wolnego Miasta Krakowa dokonała oczynszowania wsi. W ramach Twierdzy Kraków w latach  1878–1880 na wzgórzach od strony Krzesławic powstał fort Krzesławice, natomiast przed  1890 rokiem na południe od centrum wsi fort Grębałów. Pod koniec XIX wieku uruchomiono odcinek  nieistniejącej już linii kolei kocmyrzowskiej ze stacją Grębałów. W latach 1937–1948 nadal  istniejący w Grębałowie majątek kapituły katedralnej dzierżawiła rodzina Freege, prowadząca firmę  Zakład Ogrodniczy i Handel Nasion – w 1950 roku majątek kapitulny został upaństwowiony.

  Przed trzecim rozbiorem gromada Grębałów należała do powiatu krakowskiego, po  roku 1795 znalazła się jako gmina w austriackim cyrkule krakowskim. W 1815 roku wieś  weszła w granice Rzeczypospolitej Krakowskiej jako gromada Grębałów w składzie gminy  obwodowej Kościelniki, od roku 1838 dystryktu Mogiła. W roku 1846 wieś powróciła  jako  gromada (od 1856 roku gmina) pod zabór austriacki. W latach 1866–1933 wieś miała  status  gminy jednostkowej w ramach powiatu krakowskiego. W roku 1934 Grębałów utracił  status  odrębnej gminy i wszedł w skład wielowioskowej gminy zbiorczej Mogiła. W takiej pozycji  ustrojowej wieś pozostawała w latach 1939–1945 w okupacyjnym departamencie i powiecie  krakowskim Generalnego Gubernatorstwa.

  W roku 1951 znajdujący się nadal w gminie Mogiła powiatu krakowskiego Grębałów włączony  został do granic Krakowa jako LIX dzielnica katastralna położona w nowo utworzonej  dzielnicy  administracyjnej Nowa Huta.

  Obecnie tereny tej dawnej wsi stanowią część dzielnicy samorządowej XVII Wzgórza  Krzesławickie.

Ze Słownika geograficznego z lat 1880–1902:

Grębałów, wieś przy gościńcu krakowsko-baranowskim, nieopodal granicy Królestwa  Polskiego,  bo 4 i pół km. Obszar większej posiadłości roli ornej, lasów niema. Mieszkańców  254 (120 mężczyzn, 134 kobiety), chat 35, między nimi 3 zabudowania dworskie.  Wieś  ta istniała już w roku 1247 i była własnością cystersów jędrzejowskich, którzy ją roku  1247 odstąpili dziekanowi i kapitule krakowskiej za Nawarzyce, wieś w powiecie jędrzejowskim.  Do dziś dnia własność tejże kapituły.