Jak wcześniej wskazano, rada miejska w Krakowie ulokowanym na prawie magdeburskim zgodnie z tym prawem powinna była powstać zaraz po akcie lokacji 1257 roku. Brak jest jednak przekazów źródłowych potwierdzających, że tak się stało. Pierwsza wzmianka o istnieniu rady miejskiej w Krakowie pochodzi z aktu wydanego w roku 1264 przez Bolesława Wstydliwego, w którym książę zamienia dawne dochody kolegiaty św. Michała na inne świadczenia ze strony miasta, czego dokonuje za wspólną zgodą i wolą wójta Raszki oraz wszystkich ławników i rady tego miasta Krakowa. Wymienienie tu rady na trzecim miejscu, w szczególności po ławie sądowej, świadczy, że ma ona jeszcze najmniejsze znaczenie wśród władz gminy. Sytuacjajuż niedługo zmieni się i rada zacznie wygrywać w konkurencji z ławą sądową o pozycję w mieście. Przywołajmy dokument opata mogilskiego Engelberga z 1283 roku dotyczący określenia powinności sołtysa i osadników wsi Prandocina, w którym jako rozjemcy w sporze występują rajcy krakowscy, reprezentujący zasadźców wsi. Prestiż rajców musiał więc być już wysoki, przerastający pozycję ławników.
Okres świetności rady miejskiej rozpoczął się jednak dopiero z upadkiem wójtostwa dziedzicznego po stłumieniu buntu wójta Alberta w 1312 roku. Jest pewna paradoksalna sprzeczność w ówczesnej sytuacji ustrojowej powstałego w wyniku lokacji 1257 roku samorządu krakowskiego. Po roku 1312 z jednej strony rada miejska, organ najpełniej realizujący ideę samorządności, zyskuje naczelną pozycję w mieście, ale z drugiej strony Władysław Łokietek znosi jeden z podstawowych atrybutów samorządności, zapisany w prawie magdeburskim, jakim było samostanowienie rady o swoim składzie (coroczny wybór nowej rady przez radę ustępującą). W to miejsce wprowadzone zostaje nominowanie rajców przez panującego i urzędników działających w jego imieniu. Czyli „coś za coś”... Sytuacja takaprzetrwa aż do czasów Jan III Sobieskiego, który przywilejem z 1677 roku przywróci radzie prawo samodzielnego wyboru rajców.
