Wprowadzenie

Stolica nasza Kraków, trzy wieże podnosi,

Z których się wszemu światu sława polska głosi.

Wiecież czemu brama stoi wam otworem?

Cnoty w nią bez ustanku dawnym idą torem.

Królewski się zaś orzeł na to przedstawuje,

Bo on tutaj z wielkiego, w święte ulatuje.

(Anonim, XVII w., za: Grodziska 2003)

  Już tych kilka wersów ukazuje, o czym będzie tu mowa: o Krakowie, i to w tonacji wysokiej, o jego wielkości i godności obecnej przez wieki, o znakach, które miasto to i jego wyjątkową pozycję symbolizowały i symbolizują – zarówno w czasach dawnych, jak i współcześnie. Ta rozpoczynająca niniejszy tom strofa przywołuje wizerunek herbu miasta – i on to właśnie, herb Krakowa jako znak najważniejszy w magicznym świecie symboliki miejskiej, stanie się czołowym motywem całego albumu.

  Mowa będzie zatem o symbolach Krakowa jako znakach identyfikujących miasto jako całość, w najszerszym ujęciu: jako jednostkę administracyjną, społeczność mieszkańców, substancję materialną oraz zasób wartości niematerialnych (od dziedzictwa historycznego, przez dorobek i pozycję cywilizacyjno-kulturową, po tradycje i zwyczaje). Symbol miasta Krakowa to znak reprezentujący naszą zbiorowość w jej wszystkich obszarach: ludzkim, materialnym i duchowym.

  W ślad za tym mowa będzie również o insygniach miejskich – to także elementy osadzone w symbolice, ale w tym przypadku identyfikujące najwyższe urzędy miejskie. Tak jak „symbol miasta” odnosimy do miasta jako całości, tak „insygnium miejskie” łączymy z najwyższymi godnościami miejskimi, z władzą nad miastem skupioną w czołowych organach miejskich i – poprzez to – z tymi, którzy ją piastują.

  Obszar symboliki to w dużej mierze świat metafizyczny, zasadzający się na subiektywnych odczuciach, zwyczaju, tradycji, w końcu świadomości zbiorowej. Świat, w którym znaki symboliczne rodzą się „oddolnie”, z czasem mogąc uzyskać nawet sankcję oficjalną, urzędową, albo odwrotnie – powstają z oficjalnej inspiracji i wszczepiane przyjmują się lub nie. Świat, w którym znaki funkcjonują na różnych poziomach zbiorowości, że przywołajmy na jednym biegunie symbole i insygnia państwowe, po części nawet określone ustawowo (w III Rzeczypospolitej: symbole – Orzeł Biały, biało - czerwone barwy i Mazurek Dąbrowskiego, oraz łączone z urzędem prezydenckim insygnia: pieczęć i proporzec oraz dwa najwyższej rangi ordery), a na przeciwległym biegunie znaki łączące mikrozbiorowości czy nawet indywidualnych ludzi (np. na poziomie rodziny obrączki ślubne).

  W tej gęstwinie musimy zakreślić pole dla krakowskich symboli i insygniów miejskich, przyjąć kryteria i wprowadzić systematykę.

  Zacznijmy od symboli, czyli znaków łączonych z miastem jako całością. Otóż szczęśliwie w Krakowie możemy co do zasady zastosować w tym zakresie porządkujące kryterium formalne: uznanie przez władzę samorządową określonych znaków jako oficjalnie przyjętych symboli miasta (z jednym wyjątkiem, o czym w innym miejscu). Oznacza to, że znaki tradycyjnie, wręcz wielowiekowo ugruntowane (z jednym wyjątkiem, o czym w innym miejscu), znalazły usankcjonowanie w formalnych regulacjach władz miejskich i to w zakresie dość kompletnym.

  Na gruncie formalnym zatem wśród symboli miasta Krakowa rozróżnić możemy:

• symbole oficjalne – uregulowane w aktach miejskich najwyższego rzędu i tak właśnie, „symbolami miasta”, w nich nazywane. To czołowe symbole Krakowa, stanowiące jego dziedzictwo historyczne. Otoczono je szczególną pieczą wynikającą ze świadomości ich wspólnotowego znaczenia. Są sobie równorzędne

 i choć nie ma potrzeby ich hierarchizowania, jednak nie sposób nie wyróżnić w sposób szczególny herbu, wybijającego się przez całe krakowskie dzieje na główną pozycję – o znaczeniu tego klejnotu Krakowa będzie jeszcze po wielokroć mowa. Aktualnie katalog głównych, oficjalnych symboli zawarty jest w Statucie Miasta Krakowa – załącznik do uchwały nr XLVIII/435/96 Rady Miasta Krakowa z dnia 24 kwietnia 1996 r. (ze zmianami) – oraz w uchwale nr CXXIII/1150/02 Rady Miasta Krakowa z dnia 9 października 2002 r. w sprawie symboli Stołecznego Królewskiego Miasta Krakowa (ze zmianami, niedotyczącymi jednak kwestii zasadniczych). Są to zatem, w brzmieniu i kolejności jak w przywołanej uchwale z 2002 r.:

• herb Stołecznego Królewskiego Miasta Krakowa,

• chorągiew Stołecznego Królewskiego Miasta Krakowa,

• flaga Stołecznego Królewskiego Miasta Krakowa,

• pieczęć Stołecznego Królewskiego Miasta Krakowa,

• barwy Stołecznego Królewskiego Miasta Krakowa;

• inne znaki sformalizowane – plasujące się w kategorii symboli miasta, ale uregulowane aktami niższego rzędu w randze zarządzeń prezydenckich; nie używa się wobec nich nazwy „symbole miasta”, lecz stosuje się określenie zbiorcze „znak”, a ściślej „znak towarowy” – zostały bowiem w takim charakterze zastrzeżone przez władze Krakowa w Urzędzie Patentowym. Aktualnie w myśl tych zastrzeżeń patentowych oraz zarządzenia nr 765/2018 Prezydenta Miasta Krakowa z dnia 22 marca 2018 r. w sprawie zasad zarządzania znakami towarowymi Gminy Miejskiej Kraków (ze zmianą), jak też zarządzenia nr 275/2018 Prezydenta Miasta Krakowa z dnia 2 lutego 2018 r. w sprawie stosowania Systemu Identyfikacji Wizualnej Miasta Krakowa do owych symboli–znaków należą (w kolejności zgodnej z pierwszym z wymienionych wyżej załączników):

• znak graficzny i znaki słowno-graficzne – logo miasta w jego kilku odmianach,

• znak słowny „Stołeczne Królewskie Miasto Kraków”,

• znak dźwiękowy – zapis hejnału.

  I te właśnie symbole oficjalne oraz inne znaki sformalizowane pozostają w obszarze naszego dalszego zainteresowania. Jak już poprzednio wskazano, są one uświęcone tradycją miasta i usankcjonowane wolą władzy miejskiej. Nieco inną pozycję wśród nich ma – wspomniane wcześniej jako wyjątek – logo miasta, nieposiadające żadnej legitymacji historycznej, a będące przejawem wpisania się Krakowa w ogólne, współczesne trendy w promocji i komunikacji społecznej (efekt szerszego zjawiska bardziej lub mniej właściwego adaptowania w latach 90. XX w. na grunt administracji, w tym samorządowej, modeli i rozwiązań właściwych wolnorynkowej gospodarce korporacyjnej).

  Dodajmy, że w odrodzonym w 1990 r. krakowskim samorządzie pierwsza regulacja symboli oficjalnych nastąpiła w drodze uchwały nr XIX/132/91 Rady Miasta Krakowa z dnia 15 marca 1991 r. w sprawie herbu i barw Stołecznego Królewskiego Miasta Krakowa, która to uchwała – jak wskazuje już sam jej tytuł – ograniczała się do uregulowania dwóch symboli miasta: jego godła i barw. Przełom nastąpił w roku 2002, gdy Rada Miasta Krakowa przyjęła uchwałę – wcześniej już tu przywołaną – propozycje specjalnie powołanej Komisji Heraldycznej. W istotnym zakresie nową koncepcję oraz szczegółowe projekty głównej symboliki Krakowa opracował wówczas zespół specjalistów: prof. dr hab. Zenon Piech i dr hab. Wojciech Drelicharz z Uniwersytetu Jagiellońskiego oraz dr hab. Barbara Widłak z Akademii Sztuk Pięknych. Wynik tej pracy, ubrany już w szatę regulacji normatywnej, ustabilizował ów system i zagwarantował naszemu miastu ujęcie jego symboliki w sposób kompleksowy i jednoznaczny.

  Zbiór innych znaków sformalizowanych łączy zasadnicza cecha: podlegają prawnej ochronie w postaci zastrzeżenia patentowego w formule znaków towarowych. W roku 2009 uzyskano ostatnie świadectwa patentowe. Jeżeli chodzi o nazwę miasta – eksponującą najpierw jego rzeczywistą, a później już tylko tradycyjną „stołeczność

 i królewskość” – oraz o hejnał mariacki, to oba te znaki wyróżniające istniały w różnych formach od setek lat. W szerszej perspektywie czasowej znamię nowości nosi natomiast logo miasta, powstałe i przyjęte w roku 1997, zatem zaledwie nieco ponad dwie dekady temu – znak ten nadal szuka swojego miejsca na palecie symboli Krakowa (o czym będzie dalej mowa). Jeszcze raz należy podkreślić, że dla wszystkich tych trzech aktualnie funkcjonujących innych znaków sformalizowanych formuła znaku towarowego sprowadza się do metody ich prawnej ochrony, natomiast w istocie również one stanowią symbole miasta. Wolą władz miejskich usytuowano je na innej płaszczyźnie niż symbole oficjalne, ale jednak są wciąż symbolami, i to w tej funkcji tkwi ich sens i znaczenie, niezależne od gorsetu prawno-patentowego.

  W sposób oczywisty poza ramami przedstawianego albumu pozostają liczne symbole Krakowa identyfikujące nasze miasto: od przykładowo takich historycznych budowli, jak Wawel, kościół Mariacki, Sukiennice czy Brama Floriańska z Barbakanem, przez utrwalone „synonimy” Krakowa ze sfery zwyczaju i tradycji, jak strój krakowski z mającą własne symboliczne życie czapką „krakuską”, Lajkonik zwierzyniecki czy szopka krakowska, po trwale kojarzone z Krakowem gołębie lub obwarzanki, o legendarnym smoku wawelskim już nie wspominając. W potocznym znaczeniu są symbolami, mają swoją wagę dla identyfikacji miasta i niczego im z ich wartości w tej mierze nie należy ujmować, lecz funkcjonują na innej płaszczyźnie – i przeszłość miasta, i jego władze samorządowe nie nadały im rangi oficjalnych, usankcjonowanych znaków Krakowa.

  A jednak z tej palety niesformalizowanych znaków, będących wciąż symbolami miasta, na zasadzie odstępstwa od reguły wyodrębniono dwa i włączono je do niniejszego albumu, ujmując w osobną kategorię:

• wybrane znaki niesformalizowane – nieuregulowane przepisami miejskimi, czego zresztą nie potrzebują, godne osobnego

ich ukazania tutaj ze względu na swoje osadzenie historyczne i zmienną w czasie symbolikę. Są to:

• monogram kazimierzowski,

• klucze do bram miasta.

  W ten sposób został dopełniony katalog symbolicznych znaków pozostających tutaj w kręgu naszego zainteresowania. Dodajmy, że choć katalog ten został oparty głównie na współczesnym stanie formalnym, to jednak poszczególne symbole zajmują nas w ich ciągłości historycznej, sięgającej często średniowiecza.

  To ostatnie stwierdzenie w pełni odnosi się także do drugiego wielkiego pola tu zakreślanego, to jest do symboli krakowskiej władzy miejskiej, czyli insygniów władz miejskich, którym poświęcona jest druga zasadnicza część albumu.

  Rzecz dotyczy najwyższych władz Krakowa, czyli – operując kategoriami aktualnymi – organu stanowiącego i kontrolującego w postaci Rady Miasta Krakowa, z radnymi i przewodniczącym Rady, oraz organu wykonawczego w postaci prezydenta miasta, jak też odpowiednio jego historycznych poprzedników (burmistrza i wójta). Identyfikujemy tu symbole–insygnia, zarówno historycznie, jak i obecnie przypisane wymienionym najwyższym organom, urzędom czy funkcjom. Materia ta nie jest uregulowana przepisami, brak urzędowego „katalogu insygniów” czy pojedynczych „ustanowień” – wszystko zasadza się tutaj na tradycji i zwyczaju. I znowuż: siła przekazu krakowskiego dziedzictwa oraz poszanowanie dla historycznych, sprawdzonych wzorców (co w obszarze symboliki ma szczególne znaczenie) powodują, że skonstruowanie katalogu insygniów krakowskich władz nie jest trudne czy obarczone wątpliwościami, oczywiście z zastrzeżeniem, iż nie wiemy, na ile kompletne są przekazy zachowane z czasów przeszłych.

  Zatem w ślad za dokonanym wyżej rozróżnieniem najwyższych miejskich organów na uchwałodawcze oraz wykonawcze dokonajmy przeglądu przypisanych im symboli–insygniów:

• insygnia rady miejskiej i radnych – właściwe organowi radzieckiemu, stojącemu na czele miasta od roku 1312 (istniał już wcześniej, lecz ustępował w hierarchii władz miejskich wójtowi i ławie miejskiej); spoglądamy tu zarówno na radę miejską jako ciało kolegialne, jak i na pojedynczych radnych oraz wyłonionych przewodniczących tego gremium. Znajdujemy tu takie symbole–insygnia identyfikujące organ i eksponujące godność, jak:

• pieczęcie radzieckie,

• krucyfiks i lada staropolskiej rady,

• odznaka i łańcuch przewodniczącego rady,

• laska prezydialna przewodniczącego rady,

• odznaki radnych;

• insygnia wójtowskie, burmistrzowskie i prezydenckie – ujęte tu łącznie, pomimo całej historycznej różnorodności ustrojowej tych następujących po sobie godności miejskich (urząd wójtowski jako naczelny w mieście do 1312 r., funkcja burmistrza jako „pierwszego wśród rajców” do 1792 r., następnie do czasów współczesnych prezydentura miasta, znowu zróżnicowana ustrojowo w toku dziejów). Ich wspólnym mianownikiem jest fakt, że osoby, którym przysługiwało prawo do używania owych insygniów, miały pozycję zarządzająco-wykonawczą i piastowały jednoosobowo godność, której przypisane były własne kompetencje (zatem w pełni włączeni są w ten szereg także przewodniczący prezydium miejskiej rady narodowej z lat 1950–1990 oraz prezydenci działający czy to z prezydium miasta, czy z zarządem miasta w różnych rozwiązaniach ustrojowych XX w., ściślej do roku 2002). W tym przypadku w skład katalogu zidentyfikowanych insygniów wchodzą:

• pieczęcie wójtowska i burmistrzowska,

• pieczęcie prezydenckie,

• burmistrzowskie berełko i pierścień,

• łańcuch prezydenta miasta.

  Całość albumu złożona jest z dwóch zasadniczych części: pierwsza prezentuje symbole miasta, druga insygnia władzy miejskiej. Do nich dodano kolejną część, którą stanowi aneks mieszczący przeróżne przedstawienia herbu miasta – czołowego symbolu Krakowa.

  Herb miasta – oficjalny symbol miasta, którego trudno nie uznać za najistotniejszy, czołowy znak identyfikujący Kraków. Godło miasta, odnotowywane od 1370 r., w zasadniczej swojej postaci jest trwałe i przeniesione do naszych czasów, choć historycznie co do szczegółów różnie kształtowane. Droga tych zmian i kolejne wizerunki zostaną tu przedstawione w układzie chronologicznym. Wzór współczesnego herbu Krakowa został przyjęty w roku 1991, z modyfikacjami wprowadzonymi w roku 2002. Z tą częścią albumu bezpośrednio koresponduje aneks w całości temu godłu poświęcony.

patrz ilustracje 001–045

  Pieczęcie miasta – to jeden z rodzajów pieczęci miejskich, czyli używanych przez organa działające w imieniu miasta. W ich legendzie (napisie w otoku) znajduje się bezpośrednie odniesienie do miasta Krakowa, a nie któregoś z jego organów czy urzędów. Pieczęcie te dotyczą zatem miasta jako całości. Najstarsza pieczęć Krakowa znana jest z dokumentu wystawionego w 1303 r., współcześnie zyskała rangę oficjalnego symbolu miasta w 2002 r. Ta część koresponduje z przedstawieniami pieczęci Rady Miasta Krakowa oraz pieczęci wójtowskiej, burmistrzowskiej i prezydenckiej.

patrz ilustracje 046–076

patrz ilustracje 077–141

  Barwy miasta – kolory, które miasto przyjmuje za swoje i które mają je wyróżniać i reprezentować; w Krakowie historycznie ukształtowały się barwy biało-błękitne, wywodzące się z barw żupanów i kontuszy XVIII-wiecznych posłów ziemi krakowskiej, przyjęte w początkach Wolnego Miasta Krakowa, to jest po roku 1815; współcześnie usytuowane jako oficjalny symbol miasta w roku 1991, z modyfikacją (przyciemnienie koloru błękitnego) w roku 2002. Z tą częścią albumu korespondują przedstawienia chorągwi miasta oraz flagi miasta, których kolorystyczną podstawę stanowią właśnie barwy Krakowa.

patrz ilustracje 142–161

  Chorągiew miasta – sztandar miasta Krakowa, w myśl tradycji nazywany chorągwią. Najstarsza wzmianka o chorągwi Krakowa pochodzi z roku 1370, najstarszy jej zachowany, wiarygodny wizerunek sporządzono po roku 1605; późniejsze źródła milczą o chorągwi miasta, odnajdujemy ją dopiero w roku 1809. Później ślady znowu nikną, nie przynosi ich także wiek XX. Chorągiew przywrócona zostaje miastu jako jeden z jego symboli po długiej nieobecności, dopiero w okresie odrodzonego w 1990 r. samorządu – w katalogu symboli oficjalnych z 2002 r. Na swych połaciach operuje barwami miasta i herbem Krakowa.

patrz ilustracje 162–179

  Flaga miasta – urzędowo przyjęty wzór oparty jest na biało-błękitnych barwach Krakowa symbolizujących miasto i przeznaczony jest do wielokrotnego, wręcz masowego powielania. Flaga miasta, w dzisiejszym rozumieniu tego pojęcia, stosowana jest w uroczystych okolicznościach od czasów Wolnego Miasta Krakowa (1815– 1846). Współcześnie uznano ją za oficjalny symbol miasta w roku 1991, co potwierdzono w roku 2002. W roku 2017 Rada Miasta Krakowa ustanowiła dzień 5 czerwca Świętem Flagi Miasta Krakowa.

  Tradycyjna nazwa miasta – znak słowny „Stołeczne Królewskie Miasto Kraków” czerpiący z historycznej nazwy miasta oficjalnie wprowadzonej do legendy (tj. napisu w otoku) pieczęci miejskiej przez rajców krakowskich w roku 1621, gdy Kraków nie był już stolicą. Od roku 1866 kolejne statuty miasta zastrzegały sobie używanie tej nazwy jako tradycyjnej, tak też się stało w statutach miejskich obowiązujących w odrodzonym samorządzie od roku 1990 (w latach okupacji niemieckiej oraz w okresie PRL nazwa ta została wycofana z użycia). Od roku 2009 dodatkowo zastrzeżono ją świadectwem patentowym jako znak towarowy.

patrz ilustracje 180–215

  Zapis hejnału – znak dźwiękowy, jeden z najbardziej rozpowszechnionych symboli Krakowa m.in. dzięki mającym miejsce od 1927 r. codziennym transmisjom radiowym w południe. Pierwotnie grano różne melodie (rano i na noc oraz na trwogę) z wyższej wieży kościoła Mariackiego, zwanej strażnicą lub hejnalicą (pierwsza wzmianka o hejnaliście pochodzi z 1392 r.), następnie zaczęto grać melodię znaną nam dzisiaj. W 2006 r. dzień 3 lipca ustanowiono Dniem Hejnału. Od roku 2009 zapis melodii jest objęty ochroną prawną jako znak towarowy.

patrz ilustracje 216–242

  Logo miasta – znak graficzny i słowno-graficzny, a ściślej jednorodna rodzina znaków promocyjno-towarowych będących trzonem Systemu Identyfikacji Wizualnej Miasta Krakowa, to jest obowiązującego w Krakowie zespołu graficznych reguł, zasad i wzorców przyjętych dla promocji miasta i budowania tożsamości marki „Kraków”. Kształt wyłoniono w drodze konkursu w 1997 r., następnie korygowano. Logo miasta jako znak towarowy zostało objęte ochroną prawną w roku 2005.

patrz ilustracje 243–259

patrz ilustracje 260–312

  Monogram kazimierzowski – ukoronowana litera „K” pisana gotycką majuskułą, najbardziej znana jako element zdobniczy bramy wejściowej do katery wawelskiej; charakterystyczne jest, że znak ten przeszedł w swoim symbolicznym znaczeniu długą drogę od inicjału króla Kazimierza Wielkiego, przez symbolizowanie miasta Kazimierz przy Krakowie w okresie jego samodzielności miejskiej w latach 1335–1802, aż do powszechnego utożsamienia tego monogramu królewskiego z jednoliterowym, ukoronowanym skrótem nazwy „Kraków”.

patrz ilustracje 313–346

  Klucze do bram miasta – „symbol symbolu”, jako że symboliczne klucze w rzeczywistości nie otwierają bram miasta. Uroczyste ich wręczanie (zwykle panującemu monarsze) symbolizowało „oddanie” Krakowa w czyjąś gestię, wyrażenie uszanowania i posłuszeństwa wobec osoby klucz przyjmującej. W późniejszych czasach, już republikańskich, z naszą współczesnością włącznie, symbolika ta zmieniła się, lecz klucz do bram Krakowa jego prezydent w imieniu miasta dzierży nadal.

patrz ilustracje 347–368

  Pieczęcie radzieckie – podstawowe znaki organu władzy miejskiej w postaci rady miasta, które odróżnić należy od pieczęci miasta; te ostatnie dotyczą miasta jako całości, natomiast te radzieckie identyfikują samą radę miasta, co zawsze uwidocznione jest w legendzie

 (czyli napisie w otoku) takiej pieczęci. W albumie zaprezentowano przegląd krakowskich pieczęci radzieckich od średniowiecza po czasy współczesne. Łączy się on z tą częścią publikacji, gdzie jest mowa o pierwszych pieczęciach miasta, jak też jest ściśle powiązany z partią wydawnictwa, w której mowa o herbie miasta – pieczęcie radzieckie w większości były i są herbowymi.

  Krucyfiks i lada staropolskiej rady – insygnia rady miejskiej do roku 1792, atrybuty ówczesnej rady. Szczęśliwe ocalały do naszych czasów: krucyfiks do zaprzysięgania rajców datowany na drugą połowę XVII w. oraz lada (skrzynka) datowana na rok 1751, w której rada przechowywała swoje pieczęcie, ważne dokumenty, prawdopodobnie insygnia burmistrzowskie, ale także materiały do pracy pisarza miejskiego. W późniejszych czasach atrybuty te towarzyszyły szczególnym posiedzeniom rady.

patrz ilustracje 369–382

  Odznaka i łańcuch przewodniczącego rady – atrybuty nieznane z odleglejszej historii krakowskiej rady miejskiej, co nie oznacza, że ich na pewno nie było. Dopiero niewiele ponad trzydzieści lat temu, w roku 1988, pojawiła się odznaka przewodniczącego rady według ogólnokrajowego wzoru wprowadzonego przez Radę Państwa – stosowana była i w Krakowie, ale tylko do roku 1990. W roku 2010 Rada Miasta Krakowa doczekała się godnego insygnium dla swego przewodniczącego – łańcucha z umieszczonym centralnie herbem miasta, ufundowanego przez Krakowską Kongregację Kupiecką.

patrz ilustracje 383–387

  Laska prezydialna przewodniczącego rady – insygnium władzy nawiązujące do lasek marszałkowskich – znanych już w Polsce w XIV w. symbolów przydanych m.in. marszałkom sejmowym i sejmikowym. Jest tu także ideowa analogia do późniejszych lasek marszałków Sejmu i Senatu II i III Rzeczypospolitej. Znana jest nam laska z głowicą z herbem Krakowa, wykonana w 1928 r. na zamówienie Rady Miejskiej dla jej przewodniczącego – nadal służy celom ceremonialnym: otwieraniu i zamykaniu sesji Rady Miasta Krakowa. Laska – jako stały element – umieszczona jest na podium prezydialnym.

patrz ilustracje 388–393

patrz ilustracje 394–403

  Odznaki radnych – insygnia związane z godnością krakowskiego radnego miejskiego w postaci odznak z herbem Krakowa do zawieszania na ramionach lub wpinania w klapę garnituru. Zachowały się trzy rodzaje tych odznak: odznaka radcy miejskiego Tymczasowej Rady Miejskiej powołanej w 1848 r., odznaka radnego rady narodowej z okresu PRL (obowiązująca w latach 1975–1988 według jednolitego dla kraju wzoru wprowadzonego przez Radę Państwa) oraz odznaka radnego miasta Krakowa wprowadzona z początkiem lat 90. XX w., nadal obowiązująca, z korektą wzoru w 2002 r.

patrz ilustracje 404–408

  Pieczęcie wójtowska i burmistrzowska – insygnium wójta krakowskiego w postaci pieczęci z godłem, które stało się prawzorem dla przyszłego herbu Krakowa, znana z dokumentu wystawionego w 1303 r. (już tylko w przerysie), w wyniku obniżenia w 1312 r. rangi wójtostwa przerobiona na pieczęć radziecką. Z kolei pieczęć burmistrzowska znana z zachowanego oryginału pochodzącego z 1590 r. to pieczęć sygnetowa w kształcie herbu Krakowa. Ta część publikacji koresponduje z częściami dotyczącymi pieczęci miasta i pieczęci radzieckich, jak też pierścienia burmistrzowskiego i herbu miasta.

patrz ilustracje 409–428

  Pieczęcie prezydenckie – insygnia prezydentów Krakowa i urzędów im równorzędnych w kolekcji obejmującej głównie tłoki pieczętne (stemple), w użyciu – w sobie właściwych okresach – od XIX w. do czasów obecnych. Podobnie jak pieczęcie radzieckie, także i te były i są pieczęciami herbowymi, z godłem Krakowa w centrum. Aktualnym wyjątkiem są tu pieczęcie prezydenta Krakowa działającego w ramach czynności zleconych przez administrację państwową, w tym wydawania decyzji administracyjnych – wówczas pieczęć prezydencka ma w centrum wizerunek orła.

  Burmistrzowskie berełko i pierścień – dwa historyczne, staropolskie insygnia burmistrzów Krakowa, zachowane do naszych czasów. Berełko datowane jest na początek XVI w., srebrne, częściowo złocone. Pierścień z kolei datuje się na rok 1532, jego oko z rytowanym w szafirze herbem Krakowa odnotowano w roku 1590 – jest to sygnet pieczętny, o którym wyżej była mowa w kontekście pieczęci burmistrza. Oba insygnia były używane przez burmistrzów łącznie, przekazywano je kolejnym burmistrzom w ramach rotacji na tej funkcji. Ta część albumu koresponduje z częściami o pieczęciach burmistrzowskich i herbie Krakowa.

patrz ilustracje 429–435

  Łańcuch prezydenta miasta – insygnium głowy miasta o rodowodzie przedokupacyjnym, sprezentowane miastu prawdopodobnie w latach 30. XX w. przez środowiska rzemieślnicze i inżyniersko- -techniczne Krakowa. Łańcuch jest srebrny, częściowo pozłacany, w centrum przywieszono herb Krakowa, a na ogniwach zamieszczono cztery orły – godła państwowe z różnych epok historycznych. Mimo „niesłusznego” rodowodu orła w koronie łańcucha używano także w okresie PRL. Obecnie noszony jest przez prezydenta miasta podczas najbardziej uroczystych wydarzeń.

patrz ilustracje 436–447

  O ile aneks może zachęcić do obejrzenia ozdobionych herbem miasta obiektów nie tylko na reprodukcjach, lecz także w rzeczywistości, to następujący po nim wykaz literatury wskazuje źródła

 drukowane, mogące pomóc w poszerzeniu warstwy informacyjnej. Jest urodą każdego albumu operowanie obrazem przy oszczędności słowa, stąd ta podpowiedź – dla zainteresowanych – co do opracowań traktujących o przedmiocie tej publikacji. Tutaj także zamieszczono wykaz zastosowanych w niej skrótów.

patrz ilustracje od 448

  W albumie zamieszczono 754 reprodukcje obiektów pozostających w gestii następujących placówek:

  • instytucje archiwalne, biblioteczne i muzealne:

    • Archiwum Bazyliki Mariackiej w Krakowie

    • Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie

    • Archiwum Narodowe w Krakowie

    • Archiwum Prowincji oo. Franciszkanów

    • Archiwum Uniwersytetu Jagiellońskiego

    • Archiwum Zakładowe Urzędu Miasta Krakowa

    • Biblioteka Jagiellońska

    • Biblioteka Kórnicka Polskiej Akademii Nauk w Kórniku

    • Biblioteka Książąt Czartoryskich w Krakowie

    • Biblioteka Naukowa PAU i PAN w Krakowie

    • Muzeum Inżynierii Miejskiej w Krakowie

    • Muzeum Krakowa – Muzeum Historyczne Miasta Krakowa

    • Muzeum Narodowe w Krakowie

    • Muzeum Narodowe w Warszawie

    • Muzeum Ratownictwa w Krakowie

    • Muzeum Uniwersytetu Jagiellońskiego

    • Muzeum Zamojskie w Zamościu

    • Zakład Naukowy im. Ossolińskich we Wrocławiu

    • Zamek Królewski w Warszawie

  • inne instytucje i organizacje:

    • Antykwariat Bożena i Marek Sosenko w Krakowie

    • Cech Kapeluszniczy i Czapniczy w Krakowie

    • Cech Krawców i Pokrewnych Zawodów w Krakowie

    • Cech Rzemiosł Metalowych w Krakowie

    • Cech Rzemiosł Różnych w Krakowie

    • Cech Rzemiosł Skórzanych i Innych Zawodów w Krakowie

    • Cech Rzemiosł Spożywczych w Krakowie

    • Dzieła Sztuki Antyki – DESA Sp. z.o.o. w Krakowie

    • Izba Przemysłowo-Handlowa w Krakowie

    • Klub 6. Brygady Powietrznodesantowej

    • Komenda Miejska Państwowej Straży Pożarnej w Krakowie

    • Kościół pw. św. Katarzyny Aleksandryjskiej i św. Małgorzaty

     w Krakowie

    • Kościół pw. św. Wojciecha w Krakowie

    • Kościół pw. Świętego Krzyża w Krakowie

    • Kościół pw. Świętych Apostołów Piotra i Pawła w Krakowie

    • Kościół pw. Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny w Krakowie

    • Krakowska Kongregacja Kupiecka

    • Krakowski Cech Rzemiosł. Tapicerstwo, Kuśnierstwo, Pralnie,

     Farbiarnie i Usługi Nieprzemysłowe

    • Krakowskie Pogotowie Ratunkowe

    • Małopolska Izba Rzemiosła i Przedsiębiorczości w Krakowie

    • Małopolski Cech Rzemieślników i Przedsiębiorców Budowlanych

     w Krakowie

    • Miejskie Przedsiębiorstwo Komunikacyjne S.A. w Krakowie

    • Miejskie Przedsiębiorstwo Oczyszczania Sp. z o.o. w Krakowie

    • Miejskie Przedsiębiorstwo Wodociągów i Kanalizacji S.A.

     w Krakowie

    • Okręgowa Izba Radców Prawnych w Krakowie

    • Parafia Archikatedralna św. Stanisława B.M. i św. Wacława M.

    • Polska Akademia Umiejętności w Krakowie

    • Polski Związek Łowiecki Zarząd Okręgowy w Krakowie

    • Polskie Towarzystwo Turystyczno-Krajoznawcze Koło Grodzkie

     w Krakowie

    • Polskie Towarzystwo Turystyczno-Krajoznawcze Oddział

     Krakowski

    • Regionalna Dyrekcja Lasów Państwowych w Krakowie

    • Społeczny Komitet Odnowy Zabytków Krakowa

    • Stowarzyszenie Małopolskich Kucharzy i Cukierników

    • Stowarzyszenie Przewodników Turystycznych w Krakowie

    • Straż Miejska Miasta Krakowa

    • Towarzystwo Miłośników Historii i Zabytków Krakowa

    • Towarzystwo Strzeleckie Bractwo Kurkowe w Krakowie

    • Urząd Miasta Krakowa

    • Urząd Patentowy Rzeczypospolitej Polskiej w Warszawie

    • Wojsko Polskie Centrum Operacji Lądowych – Dowództwo

     Komponentu Lądowego w Krakowie

    • Zespół Szkół Łączności w Krakowie

  Kierownictwom wszystkich tych placówek, jak też ich pracownikom, przekazujemy podziękowania za umożliwienie przeprowadzania kwerend i pozyskania reprodukcji oraz udzieloną pomoc. W każdym z przypadków spotkaliśmy się z aktywną otwartością i życzliwością, za co jesteśmy wdzięczni.

  Szczególne słowa podziękowania za udzieloną pomoc kierujemy do konsultanta naukowego tego opracowania dr. hab. Marcina Starzyńskiego, prof. UJ. Dziękujemy za przekazaną wiedzę, poświęcone trud i czas, a także oddane temu przedsięwzięciu zaangażowanie – podobnie jak w przypadku poprzednich tomów serii wydawniczej Poczet Krakowski.

  O przyjęcie słów podziękowania prosimy prof. dr. hab. Zenona Piecha za to, że mogliśmy korzystać z jego wiedzy na wielu polach, od tych zasadniczych, obejmujących pryncypia i generalia dotyczące krakowskiej symboliki miejskiej, po szczegółowe. Dopełniło to nasze zasadnicze spojrzenie na tytułową problematykę.

  Pomoc w ważnych dla tej publikacji obszarach uzyskaliśmy ze strony dr. hab. Łukasza Sroki, prof. UP, dr hab. Barbary Widłak oraz dr Kamili Follprecht – dziękujemy za tę życzliwą, a jednocześnie skuteczną pomoc.

  Ważną rolę dla zawartości tej publikacji odegrała długotrwała, czynna pomoc udzielona przez Archiwum Narodowe w Krakowie z dyrektorem dr. hab. Wojciechem Krawczukiem na czele.

  W pracy nad tym wydawnictwem korzystaliśmy z uprzejmości całego szeregu osób. Wszystkim dziękujemy za udzieloną, wspierającą pomoc, imiennie kierując te słowa do: Andrzeja Bochniaka, dr. Waldemara Komorowskiego, dr. hab. Bogusława Luchtera, prof. AE, poseł Jagny Marczułajtis-Walczak, prezesa Małopolskiej Izby Rzemiosła i Przedsiębiorczości Janusza Kowalskiego i Barbary Mirek-Mikuły.

  Zespół przygotowujący wydawnictwo oraz jego wydawca, Urząd Miasta Krakowa, oddając w ręce Czytelników ten album, dzielą się intencją: bądźmy dumni z tradycji naszego miasta, kochajmy herb Krakowa, świętujmy przy biało-błękitnej fladze i nie zapominajmy o krakowskiej królewskości – noblesse oblige!