Dobrze przysłużył się miastu Kraków i jego mieszkańcom... – to dawna, tradycyjna formuła, przy pomocy której podkreślano w zarówno słowie, jak i piśmie, dokonania ważnych dla Krakowa postaci. Ta wyróżniająca fraza towarzyszyła im za życia, będąc wyrazem uznania i niosąc ze sobą splendor, a po ich śmierci pozostawała na zawsze zapisana w miejskich księgach.
W ślad za tym i my powiedzmy, że niniejszy tom jest o tych, którzy dobrze przysłużyli się naszemu miastu, a ściślej o tych nielicznych, którym przez ostatnich z górą 200 lat historii Krakowa zostało dane być w porę dostrzeżonymi i docenionymi, a sploty dziejowe pozwoliły na publiczne wyróżnienie ich najwyższymi zaszczytami miejskimi.
Oto 203 lata temu, w roku 1818, nadane zostały pierwsze tytuły honorowego obywatela Krakowa, wówczas Wolnego Miasta Krakowa. To był krakowski początek tej upowszechniającej się już wówczas w Europie godności miejskiej, od razu uplasowanej najwyżej – również w Krakowie, który przez te dwa wieki, do 2021 r., nadawał ją 113 razy. Do tego kręgu w roku 2015, w 100-lecie połączenia Krakowa z Podgórzem, włączono 31 honorowych obywateli podgórskich z okresu miejskiej samodzielności tej dzisiejszej dzielnicy Krakowa.
Natomiast niespełna 30 lat temu, w 1993 r., miasto ustanowiło nowy honor miejski w postaci medalu „Cracoviae Merenti”, sytuując go równolegle do godności honorowego obywatelstwa – Statut Miasta powiada: Najwyższym odznaczeniem Miasta Krakowa jest Medal „Cracoviae Merenti” i zaraz dalej: Najwyższym wyróżnieniem Miasta Krakowa jest Honorowe Obywatelstwo Stołecznego Królewskiego Miasta Krakowa. W tym przypadku zaszczyt adresowany jest nie tylko do zasłużonych osób, ale także do godnie zapisujących się dla Krakowa instytucji i organizacji. I tak jest też w rzeczywistości: od ustanowienia odznaczenia do 2021 r. przyznano 79 medali, w tym 4 podwójne – wśród laureatów znalazło się 48 osób i 35 innych podmiotów zasłużonych dla miasta. Tak też zakreślono zawartość prezentowanego tu tomu: część pierwsza to poczet honorowych obywateli miasta Krakowa obejmujący postacie w ten sposób wyróżnione w latach 1818–2021 (wraz z honorowymi obywatelami miasta Podgórza z lat 1867– 1914), część druga zaś to poczet laureatów medalu „Cracoviae Merenti” (we wszystkich jego trzech klasach) odznaczonych w latach 1993–2021. Zrządzeniem losu w Krakowie, w przeciwieństwie do wielu innych ośrodków miejskich, w tym i Podgórza, w początkowych czasach nadawania honorowego obywatelstwa nie założono odrębnej księgi honorowych obywateli naszego miasta – i tak już zostało. Niech zatem ten tom w jakiejś mierze lukę tę zapełni. Z kolei skrupulatnie prowadzone spisy dokumentujące przyznawanie medalu „Cracoviae Merenti” to dzisiaj w sumie już kilka ksiąg – niech więc ten tom będzie ich syntezą. Na szczególne podkreślenie zasługuje fakt, że prace źródłowe nad tym wydawnictwem prowadzone we współpracy z Archiwum Narodowym w Krakowie w odniesieniu do honorowego obywatelstwa daleko wykroczyły poza obszar do tej pory ustalony przez historyków. W efekcie należało w sposób jednoznacznie udokumentowany przesunąć początkową datę nadawania krakowskiego honorowego obywatelstwa z przyjmowanego do tej pory roku 1850 na rok 1818, czyli początki Wolnego Miasta Krakowa. Tym samym ustalono i uzupełniono dotychczasową listę honorowych obywateli Krakowa o 29 nowych, najstarszych dziejowo postaci. To istotny wkład w historiografię tego przedmiotu. W 2010 r. w Krakowie ukazało się wydawnictwo Poczet sołtysów, wójtów, burmistrzów i prezydentów Miasta Krakowa 1228–2010. Był to tom otwierający serię wydawniczą pod nazwą Poczet Krakowski, dostępną w wersjach książkowej i cyfrowej. W jej ramach ukazały się tomy kolejne: w roku 2013 Poczet sołtysów, wójtów i burmistrzów miast, jurydyk, wsi i gmin przyłączonych do Krakowa do 1915 roku, w roku 2015 Poczet sołtysów i wójtów wsi, gmin i gromad przyłączonych do Krakowa po 1915 roku, w roku 2018 Poczet zwierzchników dzielnic Miasta Krakowa (1396–2018) i w roku 2020 Symbole i insygnia Stołecznego Królewskiego Miasta Krakowa od średniowiecza po współczesność.
Prezentowany właśnie tom Honorowi obywatele miasta Krakowa (1818–2021) i laureaci medalu „Cracoviae Merenti” (1993–2021) jest następnym w tej serii – podobnie jak poprzednie ukazuje fragment historii Krakowa przez określony pryzmat, tym razem honorowania postaci i instytucji najwyższym miejskim tytułem i odznaczeniem. Daje klarowny obraz tych kart dziejowych miasta od początków XIX w. po współczesność, ale zawiera w sobie także warstwę głębszą – przesłanie: pamiętajmy o tych, którzy prawdziwą treścią wypełnili przywołaną na wstępie formułę dobrze przysłużył się miastu Kraków i jego mieszkańcom…
