Tu ta ładniej, tam to brzydzij;
z miastowymi to dziś krucho;
ino na wsi jesce dusa,
co się z fantazyją rusa.
Tak to Czepiec miał wykładać Poecie przewagę wsi nad miastem w Weselu Wyspiańskiego. Czepiec to Błażej Antoni Czepiec, w 1900 roku – czyli w czasie, w którym osadzone zostało sceniczne wesele – pisarz gminny w gminie Bronowice Małe, potomek Piotra Czepca, sołtysa wsi Bronowice Małe w 1828 roku.
W niespełna siedem lat po śmierci Błażeja Czepca, czyli w 1941 roku, jego Bronowice Małe stały się już formalnie częścią Krakowa (choć nie bez późniejszych kłopotów, właśnie formalnych, związanych z legalizacją rozstrzygnięć władz okupacyjnych). Kraków poszerzał się, wchłaniając także i owe „fantazyjne dusze” dostrzeżone przez Wyspiańskiego.
Tom ten przywołuje postacie sołtysów i wójtów wsi przyłączonych do Krakowa po roku 1915. Jest kontynuacją wydanych przez Urząd Miasta Krakowa: w roku 2010 Pocztu sołtysów, wójtów, burmistrzów i prezydentów miasta Krakowa (1228–2010) oraz w roku 2013 Pocztu sołtysów, wójtów i burmistrzów miast, jurydyk, wsi i gmin przyłączonych do Krakowa do 1915 roku. Całość jest więc zestawieniem ustalonych źródłowo włodarzy – naczelników samorządowych (jakkolwiek by to pojęcie rozumieć na różnych etapach historycznych przekształceń) samego miasta Krakowa, jak i jednostek osadniczych włączanych do niego w wieloetapowym procesie wzrostu terytorialnego miasta. Od Krakowa lokacyjnego po Kraków w dzisiejszych jego granicach, od średniowiecza po czasy nam współczesne.
Prezentowany tom dopełnia więc tę całość, obejmując okres od ukształtowania się Wielkiego Krakowa w ostatecznych jego granicach, czyli od roku 1915, do chwili obecnej. Ściślej, granice czasowe zakreślone zostały tu latami 1941–1986, bo wówczas, w czterech etapach (1941, 1951, 1973 i 1986 rok), nastąpiły przyłączenia kolejnych miejscowości do tej pory samodzielnych. W sumie było tych miejscowości – w randze samodzielnych jednostek administracyjnych – aż 62, do tego szereg podporządkowanych im wsi, osad czy przysiółków. Kraków, wzbogacony ich powierzchnią, rozrósł się wówczas z obszaru 46,9 km² w roku 1915 do dzisiejszych 326,8 km², czyli prawie siedmiokrotnie (przy jednoczesnym ponad czterokrotnym wzroście ludnościowym, co jednak tylko w części było wynikiem poszerzania granic miasta).
Od pierwszego etapu likwidacji samodzielności terenów objętych tym tomem minęło zaledwie trzy ćwierci wieku. To niewiele z punktu widzenia historii, lecz dużo dla ludzkiej pamięci – wszak to, umownie ujmując, trzy pokolenia krakowian wstecz. Zaciera się w powszechnej świadomości tamta, przeszła już, samodzielność gmin okołokrakowskich, ich nazwy coraz bardziej kojarzą się z nazwami dzielnic, osiedli czy ulic niż z miejscowościami o własnej podmiotowości, z wielowiekową historią odrębnego istnienia, na koniec wchłoniętymi przez sąsiadujący Kraków kosztem własnej tożsamości, ale przecież zgodnie z siłą cywilizacyjnego rozwoju.
Trzy tomy Pocztu ukazują Kraków przez pryzmat postaci wpisanych w jego historię na różnych etapach, w różnych miejscach i w różnej skali. Postaci współtworzących dzisiejszy Kraków, z dalszej lub bliższej perspektywy dziejowej, i przez to przywołanych do pamięci.
Tom pierwszy jest spojrzeniem z symbolicznych „murów miasta” do jego wnętrza (władze miasta Krakowa), tomy drugi i trzeci stanowią spojrzenie z tych murów na zewnątrz, na bezpośrednie sąsiedztwo z czasem przyłączone do miasta (władze satelitarnych miast, jurydyk i gmin wiejskich). Jest celowym spojrzenie jeszcze inne, na powrót do środka miasta, do jego struktury wewnętrznej na kolejnych etapach rozwoju przestrzennego – czyli jego podziałów na dzielnice; a zatem przywołanie do pocztu postaci współtworzących miasto włodarzy-naczelników przewodzących tym dzielnicom od czasów średniowiecznych po dzień dzisiejszy. Ale to już inna rzecz, to przed nami. Tu zapraszam do czasów po ukształtowaniu przez prezydenta Juliusza Lea Wielkiego Krakowa i do gmin ówczesny Wielki Kraków otaczających, a dzisiaj będących w granicach współczesnego nam miasta, nieco tylko dalej od Rynku Głównego…
Jacek Majchrowski
Prezydent Miasta Krakowa
