Prokocim

Dawna wieś po lewej stronie Wisły, obecnie w południowej części miasta Krakowa,  około 6 km od jego centrum, przy starym trakcie do Lwowa (dzisiejsza ulica  Wielicka), sąsiadująca z Płaszowem (od 1912 roku z Krakowem), Bieżanowem,  Rżąką, Piaskami Wielkimi i Wolą Duchacką. W granicach wsi znalazły się Piaski Małe, w połowie  XIX wieku utrzymujące pewien stopień odrębności.

  W najstarszej znanej wzmiance, pochodzącej z 1367 roku, nazwa wsi została zapisana  w brzmieniu Prococzino. W innych dawnych zapiskach w postaciach: Prokocin (1392), Prococzim  (1432), Prokoczym (1470), Prokoczin (1523). Nazwa wsi pochodząca od nazwy osobowej  „Prokota” (może chodzić o Prokopa, od 1292 roku biskupa krakowskiego).

  Początkowo wieś podlegała parafii pw. św. Jakuba Apostoła w Kazimierzu przy Krakowie,  następnie od czasów zaboru parafii pw. Narodzenia Najświętszej Maryi Panny w Bieżanowie.  W roku 1917 erygowano parafię pw. Matki Bożej Dobrej Rady w Prokocimiu. W początkach  II Rzeczypospolitej na pieczęciach godło w postaci skrzyżowanych narzędzi pracy: grabi, kosy i cepa. 

  Nieznana z daty lokacja wsi wytyczyła centrum wzdłuż strugi Drwinka. W XIX wieku odnotowywano  nazwy pól i rejonów wsi: Za Lipkami, Zarzecze, Pod Zawsie, Wrzosy, Za Łąkami.

  Historycznie wieś była własnością szlachecką. Pierwszymi znanymi właścicielami  Prokocimia byli  żyjący w drugiej połowie XIV wieku Krystyn z Wyżyc i Mikluszowic, Andrzej z Trzewlina i Jan Ligęza  z Bobrku. Na początku drugiej połowy XV wieku wieś nabył rajca i burmistrz Krakowa  Stanisław Koczwara,  w 1484 roku właścicielem części został rajca i burmistrz Kazimierza Paweł Knotel (Kumthel).  W 1500 roku całość wsi znalazła się w rękach rajców i burmistrzów Krakowa: Adama Szwarca, a później  Leonarda Fogelwerdera. Od lat 30. XVI wieku Prokocim był już w rękach rodów magnackich: Tęczyńskich,  Tarnowskich, Ostrogskich, Zasławskich, Lubomirskich, Sanguszków. Na początku XIX  wieku  wieś należała do Wodzickich; powstał wówczas zespół dworski z pałacem (dzisiejsza ulica Dygasińskiego),  przebudowany przez kolejnego właściciela, Erazma Jerzmanowskiego, zakupiony w 1910 roku wraz  z prokocimskim majątkiem przez konwent oo. Augustianów z Krakowa-Kazimierza.

  Przed rozbiorami gromada Prokocim należała do powiatu szczyrzyckiego, po roku 1772  znalazła się jako gmina w austriackim cyrkule wielickim, od 1782 roku w cyrkule bocheńskim.  Od 1815 roku jako gromada (od 1856 roku gmina) pod zaborem austriackim, w cyrkule  bocheńskim. Od 1866 roku wieś mająca status gminy jednostkowej należała do powiatu  wielickiego, od 1896 roku do powiatu podgórskiego – stan ten przetrwał do roku 1923, kiedy  to Prokocim objęty został powiatem krakowskim. Od 1934 roku nadal miał status gminy  jednostkowej, co w przypadku prezentowanych w niniejszym tomie wsi było – obok Woli  Duchackiej – wyjątkiem; regułą stały się gminy zbiorowe, wielowioskowe, grupujące gromady.

  W roku 1941 znajdujący się w okupacyjnym departamencie i powiecie krakowskim Generalnego  Gubernatorstwa Prokocim (liczący wówczas 5,11 km² i 7543 mieszkańców) włączony  został do granic Krakowa, do jego IX obwodu administracyjnego, jako XLIX dzielnica  katastralna  miasta.

  Obecnie tereny tej dawnej wsi stanowią część dzielnicy samorządowej XII Bieżanów- -Prokocim.

Ze Słownika geograficznego z lat 1880–1902:

Prokocim, wieś nad Drwiną, leży w okolicy pagórkowatej, urodzajnej. Od północy przecina  jej obszar tor kolei Karola Ludwika między stacyami Płaszów-Podgórze a Bierzanowem.  W odsłoniętych łomach występuje tu gips i alabaster. Wieś ma 89 domów i 522 mieszkańców rzymsko-katolickich. Na jej obszarze stoi piękny pałacyk.