A+ A A-
Tom:
strona:

Powierzchnia miasta, zasada podziału terytorialnego i jego jednostki

Na mocy przywoływanej wcześniej ustawy z 1791 r. Urządzenie wewnętrzne… dokonano scalenia w jeden organizm miejski dotychczasowego krakowskiego „trójmiasta” (miasta Kraków, Kazimierz i Kleparz) oraz przyległych jurydyk i podmiejskich wsi – jednostek osadniczych tworzących od czasów średniowiecznych do owej pory rozproszoną strukturalnie „aglomerację krakowską”. Po przyłączeniu do Krakowa 2 do tego czasu samodzielnych miast, 14 jurydyk i w całości lub części kilku wsi powierzchnia miasta wzrosła z dotychczasowych ok. 0,85 ha do ponad 9 km2.

  Z przytoczonych wcześniej ustawowych kryteriów podziału miast na zgromadzenia, czyli cyrkuły, wynikało utworzenie w Krakowie 4 dzielnic. Zaplanowanie centralnych ośrodków tych dzielnic oraz ich powierzchni wynikało z układu samej aglomeracji. Cyrkułami stawały się:

• w centrum stary Kraków, czyli miasto w obrębie murów,

• na południu Kazimierz ze Stradomiem, Miastem Żydowskim i terenami przylegającymi,

• na północnym wschodzie i wschodzie Kleparz z tamtejszymi jurydykami i wsią Krowodrzą oraz jurydykami wschodnimi,

• na zachodzie i północnym zachodzie Garbary z jurydykami po tamtej stronie miasta oraz położonymi tam wsiami Łobzów, Nowa Wieś, Czarna Wieś i Zwierzyniec.

  W ten sposób centrami nowo tworzonych pod nazwą „cyrkuły” dzielnic stawały się 3 dotychczasowe miasta oraz największa jurydyka, aspirująca zresztą wcześniej do miejskiego statusu. Taki też projekt Magistrat Ogólny Krakowa sporządził i przedłożył 13 marca 1792 r. na żądanie Komisji Policji Obojga Narodów – Komisja złożoną propozycję przyjęła. W przedłożeniu tym zapisano:

  Gdy z rewizji niniejszym protokołem objętej pokazuje się, że Miasto Kraków wraz z przyległymi miasteczkami, jurydykami i przedmieściami w całym okręgu swoim domów murowanych w liczbie 841, drzewianych 1107 i 72 pustych, to jest ogólną wszystkich domów liczbę 2010 [nad tym zapisano:] 2020 – zajmuje, a z tej liczby wyłączając miejsca publiczne jako to ratusze, collegia, seminaria, szkoły, koszary i szpitale, których w ogóle No 122 znajduje się, szczególnych posesji przez obywatelów różnego stanu dziedziczonych ogólna liczba 1888 pozostaje. Wspomniane zaś prawo pod tytułem = Urządzenie wewnętrzne Miast Wolnych = aby każde zgromadzenie, to jest cyrkuł, nie mniej nad trzysta i nie więcej nad pięćset kilkadziesiąt posesjonatów zajmowało rozrządza. Przeto idąc za przepisem tegoż prawa wspomniany Magistrat Ogólny sądzi, że Miasto Kraków w całym swoim okręgu rewizją objętym uważane, nie może być na więcej, ani na mniej jak cztery cyrkuły podzielone. Który to podział czyniąc wedle położenia, związku i przyległości miejsc, a przy tym mając na względzie sposobniejsze wykonanie urządzeń policyjnych zdaje się wypadać w tym porządku to jest:

  Pierwszy Cyrkuł Krakowski ten obejmować będzie całe Miasto Kraków z Zamkiem, zgoła wszystkie domy i ulice w pośród murów otaczających toż miasto znajdujące się, a wyłączywszy miejsca publiczne i puste w liczbie 59 szczególnych posesji do liczby 594 [powinno być: 604] w sobie mające […].

  Drugi Cyrkuł Kazimierski zamykałby w sobie całe Miasto Kazimierz, Stradom, siedlisko Żydowskie, Przedmieście Podbrzezie i domy za Bramą Wielicką ponad Wisłą stojące, w tym okręgu wszystkie ulice i domy po wyłączeniu publicznych do liczby No 437 wynoszące […].

  Trzeci Cyrkuł Garbarski zajmowałby jurydyki i przedmieścia jako to: Garbarze, Piasek, Biskupie, Retorykę, Smoleńsko Wielkorządowe i Duchowne, Krowią ulicę, Zwierzyniec, Wygodę, Groble, Podzamcze, Czarną Wieś, Nową Wieś i Łobzów, na których podług rewizji posesji szczególnych liczba do 484 wynosi […].

  Czwarty na koniec Cyrkuł Kleparski składałby się z miasta Kleparza oraz z przyległych jurydyk i przedmieść jako to: Błonia, Pędzichowa, Szlaku, Wesołej, Lubicza, Brzegu i Krowodrzy, na których posesji szczególnych do 373 rachuje się […] (Archiwum Narodowe w Krakowie, sygn. Dok. Dep. 220, s. 299–300).

  W tym zatwierdzonym projekcie magistrackim zgodnie z przywoływaną ustawą uwzględniono także podział poszczególnych cyrkułów na dozory, które mogły liczyć nie mniej niż 100 i nie więcej niż 200 posesjonatów (w praktyce oznaczało to 100–200 domów i tak też przekładano to na kategorię przestrzenną, wyznaczając granice tychże dozorów). I tak dla Cyrkułu I Krakowskiego określono 5 dozorów, dla Cyrkułu II Kazimierskiego 3 dozory, dla Cyrkułu II Garbarskiego 4 dozory i dla Cyrkułu IV Kleparskiego 3 dozory.

Archiwum Narodowe w Krakowie
Urząd Miasta
Bbilioteka Jagielońska
Zarządzaj ustawieniami dotyczącymi prywatności