Pieczęcie radzieckie

  Ze świata symboli miejskich, dotyczących całego miasta Krakowa, przechodzimy w obszar insygniów najwyższych władz miejskich, zatem związanych z radą miejską i radnymi oraz piastunami władzy wykonawczej (burmistrzami, prezydentami i innymi organami na przestrzeni dziejów im równoważnymi).

  Na czoło wysuwamy tu pieczęcie radzieckie ze względu na ich najstarszy rodowód (por. rozdział o pieczęciach miasta). Czego wymagamy od pieczęci, aby była ona insygnium rady miejskiej, czyli aby móc nazywać ją radziecką? Odpowiedź jest jednoznaczna: tego, aby napis w jej otoku wyraźnie podawał, że jest to pieczęć rady. To nie wyklucza posługiwania się przez radę innym rodzajem pieczęci, a mianowicie pieczęcią miasta jako całości (tj. z nazwą miasta w otoku) – ale wówczas organ ten jest tylko jej uprawnionym dysponentem.

  Niezależnie od tego, co powiedziano wyżej, najstarsza krakowska pieczęć radziecka była równocześnie pieczęcią miasta. Mowa o znanej nam już pieczęci (zob. il. 002, il. 052–057 oraz il. 347) powstałej po upadku w 1312 r. wójtostwa i nadaniu radzie głównej pozycji wśród władz miasta. W jej otoku widnieje napis, że jest to wspólna pieczęć rajców (czyli pieczęć rady) i mieszczaństwa krakowskiego (czyli pieczęć miasta).

  Następne pieczęcie okresu staropolskiego nie mają już w otoku wskazania, że należą do rady miejskiej. Organ ten nie ma własnego pieczętnego insygnium, ale posługuje się symbolem miasta w postaci jego pieczęci (zob. il. 058–071).

  Po reformach Sejmu Czteroletniego w latach 1792–1794 funkcjonował odpowiednik rady miejskiej w postaci Zgromadzenia Miejscowego, natomiast na mocy ustaw sejmu grodzieńskiego w latach 1794–1802 działał odpowiednik tego organu pod nazwą Deputacja Miejska. Nie zachowały się pieczęcie tych ciał uchwałodawczych (o ile takowe w ogóle istniały). Nie dotarto również do pieczęci Rady Municypalnej powołanej w okresie przynależności do Księstwa Warszawskiego, funkcjonującej w latach 1813–1815. Dysponujemy

 natomiast pieczęcią kolejnego organu uchwałodawczego równorzędnego radzie miasta, to jest Zgromadzenia Reprezentantów Wolnego Miasta Krakowa – powołanego w 1816 r., a rozwiązanego w roku 1844, na dwa lata przed upadkiem Wolnego Miasta Krakowa, państwa- -miasta zwanego też Rzecząpospolitą Krakowską (zob. il. 348).

  W 1848 r. na krakowską scenę powróciła rada miejska w postaci Tymczasowej Rady Miejskiej m. Krakowa. Wprawdzie uległa ona rozwiązaniu w 1853 r., ale stąd już krok do roku 1866, czyli powstania w ramach autonomii galicyjskiej samorządu, który jest nam znany w postaci, która co do zasady przetrwała, choć z przerwami, do naszych czasów – samorządu z Radą Miejską na czele. Zachowały się pieczęcie Rady Miejskiej spod zaboru, z roku 1848 oraz z lat autonomicznych od 1866 r., jak też z okresu II Rzeczypospolitej (zresztą tych samych tłoków pieczętnych, co w okresie autonomii, używano nadal po odzyskaniu niepodległości) (zob. il. 349–358).

  W latach powojennych, po przemianie ustrojowej, rzeczywisty samorząd uległ likwidacji (ostatecznie w roku 1950), a w Polsce Ludowej – datowanej na lata 1945–1990 – rolę lokalnych reprezentacji miały pełnić rady narodowe. W Krakowie odpowiednikami (przy całej różnicy ustrojowej) dawnej samorządowej Rady Miejskiej były organa uchwałodawcze występujące kolejno pod nazwami: w latach 1945–1957 – Miejska Rada Narodowa w Krakowie, w latach 1957–1964 – Rada Narodowa w m. Krakowie, w latach 1964–1975 – Rada Narodowa m. Krakowa i w latach 1975–1990 – Rada Narodowa Miasta Krakowa. Posługiwano się wówczas pieczęciami Rady Narodowej, czyli radzieckimi, ale nie z herbem miasta w polu, ale z godłem państwowym, jako że ciała te nie były lokalnym samorządem, lecz usytuowane zostały w systemie organów władzy państwowej. Podajemy tu przykłady tych pieczęci. Na marginesie: niezbyt rygorystycznie przestrzegano w napisach na otokach prawidłowego nazewnictwa rady narodowej, używano pieczęci także wtedy, gdy nomenklaturowo były już zdezaktualizowane (zob. il. 361–362).

  W 1990 r. powrócił rzeczywisty samorząd, powróciły też pieczęcie Rady Miasta Krakowa. Prezentujemy tutaj mające moc aż do dziś pieczęcie radzieckie do tuszu i laku oraz pieczęć „suchą”, czyli do tłoczenia bezpośrednio na podłożu (zob. il. 363–368).

  Dodajmy, że w dyspozycji przewodniczącego Rady Miasta Krakowa działającego w imieniu Rady pozostaje inny rodzaj pieczęci, mianowicie jeden z oficjalnych symboli Krakowa, jakim jest pieczęć miasta z jego tradycyjną nazwą w otoku (zob. il. 074–076).

(349–350) Tłok pieczętny oraz zwierciadlane odbicie stempla pierwszej pieczęci reaktywowanej w 1848 r. (po upadku Rzeczypospolitej Krakowskiej) rady pod nazwą Tymczasowa Rada Miejska m. Krakowa; pieczęć używana najdalej do 1853 r. Średnica stempla 40 mm (ANK, sygn. T 120)

(351–352) Tłok pieczętny oraz zwierciadlane odbicie stempla pieczęci Rady Miejskiej Miasta Krakowa z okresu 1848–1853 i początków okresu autonomicznego, od 1866 r. Średnica stempla 33 mm (ANK, sygn. T 53)

(353–354) Tłok pieczętny oraz zwierciadlane odbicie stempla pieczęci Rady Miejskiej Miasta Krakowa z okresu 1848–1853 i początków okresu autonomicznego, od 1866 r. Kształt stempla owalny, wysokość 34 mm, szerokość 31 mm (ANK, sygn. T 118)

(357–358) Tłok pieczętny oraz zwierciadlane odbicie stempla pieczęci Rady Miejskiej m. Krakowa z okresu autonomii galicyjskiej i II Rzeczypospolitej. Średnica stempla 28 mm (ANK, sygn. T 101)

(359–360) Tłok pieczętny oraz zwierciadlane odbicie stempla pieczęci Rady Stołecznego i Królewskiego Miasta Krakowa z okresu autonomii galicyjskiej i II Rzeczypospolitej. Średnica stempla 29 mm (MK, nr inw. MHK 3742/III)

(361) Odcisk w tuszu pieczęci Miejskiej Rady Narodowej w Krakowie, obowiązującej w latach 1945–1957, o średnicy 36 mm. Tu reprodukcja z książki meldunkowej założonej w 1950 r. (AZ UMK, spis 4374/773)

(362) Odcisk w tuszu pieczęci Rady Narodowej Miasta Krakowa, obowiązującej w latach 1975–1990, o średnicy 36 mm. Tu reprodukcja z dyplomu honorowego obywatelstwa dla marsz. Michała Roli-Żymierskiego nadanego w 1981 r., anulowanego w roku 1992 (AZ UMK, spis 447/26)

(363–364) Metalowy tłok pieczętny oraz zwierciadlane odbicie stempla pieczęci herbowej do tuszu Rady Miasta Krakowa wykonanej w 1990 r. i nadal mającej moc obowiązującą. Średnica stempla 36 mm (z zasobów Rady Miasta Krakowa)

(365–366) Metalowy tłok pieczętny oraz zwierciadlane odbicie stempla aktualnie obowiązującej pieczęci herbowej do laku Rady Miasta Krakowa. Średnica stempla 40 mm (z zasobów Rady Miasta Krakowa)

(367–368) Odciski aktualnie obowiązującej pieczęci „suchej” Rady Miasta Krakowa, wyciskanej w pergaminie lub innym papierze o większej gramaturze. Średnica stempla 38 mm, w otoku napis: RADA STOŁECZNEGO KRÓLEWSKIEGO MIASTA KRAKOWA (z zasobów Rady Miasta Krakowa)