Piaski Wielkie

Dawna wieś po prawej stronie Wisły, obecnie w południowej części miasta Krakowa,  około 7 km od jego centrum, sąsiadująca z Wolą Duchacką, Prokocimiem, Rżąką,  Kosocicami, Rajskiem i Kurdwanowem. Z pierwotnej osady Piaski wydzieliła  się część zasadnicza nazwana Piaskami Wielkimi oraz część położona od niej na północny  wschód, nazwana Piaskami Małymi – te ostatnie stały się częścią Prokocimia (podział  ten  odnotowany został już w 1581 roku).

  W najstarszej znanej wzmiance, pochodzącej z 1395 roku, nazwa wsi została zapisana  w brzmieniu de Pyassek. W innych dawnych zapiskach w postaciach: Piaski (1531),  Pyask  (1470), Piaski Wielkie i Piaski Małe (1553), Piasek Wielki i Piasek Mały (1581), Piaski  Wielkie (1779). Nazwa wsi topograficzna, pochodząca od słów „piasek”, „piaski”   oznaczających  teren o nieurodzajnej glebie. W godle wsi uwidacznianym na pieczęciach co najmniej od połowy  XIX wieku przedstawienie świni zgodnie z rzeźniczo-masarską specjalizacją mieszkańców.

  Wieś nieprzerwanie do czasu włączenia do miasta Krakowa należała do parafii pw. św. Marii  Magdaleny w Kosocicach (w 1923 roku utworzono własną parafię pw. Najświętszego  Serca  Jezusowego, jej formalna erekcja nastąpiła w 1948 roku, już w ramach Krakowa).

  Nieznana z daty lokacja wsi wytyczyła centrum w rejonie dzisiejszej ulicy Gwarnej, folwark  założono w rejonie obecnej ulicy Podedworze. W XIX wieku odnotowywano nazwy pól  i rejonów wsi: Kliny, Kliniec, Kozłówki, Plac Miejscowy, Podlesie, Zaszczypki, Za Krzyżem,  Szeroka Łąka, Sadka, Podedworze, Gajek, Boguczówka.

  Historycznie wieś była własnością szlachecko-magnacką – w średniowieczu rycerską,  później w rękach rodów Bobolów i Piaseckich, następnie stanowiła własność  magnacką,  w XVI wieku Tarnowskich i Jordanów, w kolejnym wieku Koniecpolskich, Zasławskich  i Ostrogskich. W centrum wsi w XV wieku założono folwark, w XVI wieku wzniesiono  tam  dwór (przy dzisiejszej ulicy Podedworze). W Piaskach rozwinęło się rzeźnictwo i masarstwo,  powstał lokalny cech (przy ulicy Cechowej zachował się budynek będący siedzibą cechową  z okresu międzywojnia). W latach 1923–1927 wzniesiono neogotycki kościół parafialny.

  Przed rozbiorami gromada Piaski Wielkie należała do sięgającego na północ po Wisłę  powiatu  szczyrzyckiego, po roku 1772 znalazła się jako gmina w austriackim cyrkule  wielickim,  od 1782 roku w cyrkule bocheńskim. W 1815 roku Piaski Wielkie powróciły jako gromada  (od 1856 roku gmina) pod zabór austriacki, do cyrkułu bocheńskiego. W okresie autonomii  galicyjskiej, od 1866 roku, wieś mająca status gminy jednostkowej należała do powiatu wielickiego,  od 1896 roku do powiatu podgórskiego – stan ten przetrwał do roku 1923, kiedy  to Piaski Wielkie objęte zostały powiatem krakowskim. W 1934 roku gminę Piaski Wielkie  przekształcono w gromadę w ramach gminy zbiorczej Piaski Wielkie.

  W roku 1941 znajdujące się w okupacyjnym departamencie i powiecie krakowskim Generalnego  Gubernatorstwa Piaski Wielkie (liczące wówczas 3,01 km² i 2627 mieszkańców)  włączone zostały do granic Krakowa, do jego IX obwodu administracyjnego, jako LI dzielnica  katastralna miasta.

  Obecnie tereny tej dawnej wsi stanowią część dzielnicy samorządowej XI Podgórze Duchackie.

Ze Słownika geograficznego z lat 1880–1902:

Piaski Wielkie, wieś na wzgórzu zwanem Czajna góra (267 m n.p.m.), przy drodze  z Krakowa do Wieliczki. Ma 145 domów, 1126 mieszkańców (544 mężczyzn, 582  kobiety)  rzymsko-katolickich, należących do parafii w Kosocicach.  Pierwej dzieliła się ta wieś podobno na dwie części: Piaski Wielkie i Małe, stąd pisali się  Bobolowie de magna et parva Piasek i Piaseccy h. Janina.