DYPLOM I JEGO WRĘCZENIE
Już wcześniej, w części dotyczącej Krakowa, podkreślaliśmy, że dyplom nadania honorowego obywatelstwa jest materialnym przejawem tego tytułu. Formalnie ma wagę urzędowego poświadczenia zaistnienia faktu, a jego uroczysta, często w szukana forma daje wyraz nadzwyczajności wyróżnienia.
Konieczne elementy dyplomu to: nazwa honorowego tytułu, podanie organu nadającego tytuł, a jednocześnie wystawiającego dyplom, przywołanie stosownej uchwały tego organu nadającej tytuł, dane identyfikujące uhonorowanego oraz co najmniej jeden podpis reprezentanta organu, o którym tu mowa. I tego także w Podgórzu przestrzegano, dodając jednak kolejne elementy, jak hasłowo ujęte cnoty i zasługi uhonorowanego, czyli „za co” zaszczyt przyznano, oraz dodatkowe podpisy.
Niestety spośród 31 podgórskich honorowych nadań, a zatem i dyplomów, zachowały się, a ściślej znane są, tylko 3. Starszy to dyplom starosty wielickiego Leopolda Płazińskiego z 1879 r., wykonany w formie rolowanego pergaminu, dzieło pracowni Marcina Salba. Dwa młodsze, w rodowodzie i estetyce braterskie, to dyplomy z 1914 r. prezydenta Krakowa Juliusza Franciszka Lea oraz wiedeńskiego urzędnika ministerialnego Kazimierza Junoszy-Gałeckiego, obydwa iluminowane przez malarza Wincentego Wodzinowskiego.
Po innych dyplomach pozostały tylko ślady pośrednie w postaci zachowanych w aktach miejskich Podgórza zapisach polecających ich sporządzenie, zamawiających je czy asygnujących na to stosowne kwoty pieniężne, jak też informacje dotyczące delegacji miejskich „dla wręczenia dyplomu” – formujące skład czy wzywające na spotkanie. Takie ślady istnienia tych dokumentów zawierają też notki prasowe informujące o wręczeniu dyplomu.
Wszystko to potwierdza, że tak, jak i w innych miastach, w Podgórzu dyplom nie tylko zawsze towarzyszył tytułowi honorowego obywatelstwa i był jego koniecznym wyrazem, ale też władze podgórskie przywiązywały do niego wysokie znaczenie jako do „wizytówki” miasta.
Niech obrazu dopełni cytat z przywołanego już opracowania dr Kamili Follprecht o obywatelach podgórskich:
Obywatelstwo honorowe było przyznawane na wniosek Rady i na jej koszt, nadany tytuł potwierdzał ozdobny dyplom […]. W marcu 1870 r. Rada powierzyła radnemu Józefowi Żabińskiemu „wystaranie się” o dyplom honorowego obywatelstwa nadanego właśnie księdzu Edwardowi Scherscheniowi, zleca- jąc równocześnie sporządzenie dyplomu dla Fryderyka Zolla, któremu przyznano ten tytuł w styczniu 1867 r. Koszty z tym związane zwrócono Żabińskiemu dopiero w grudniu 1873 r. Nie wiemy, kto dyplomy wykonał – chociaż już od 1868 r. podgórska Rada współpracowała ze znanym krakowskim litografem Marcinem Salb, jednak dyplom dla Piotra Smolarskiego w 1871 r. przygotował Michał Serafin. Sporządził on także dyplom dla burmistrza Ferdynanda Seeling de Saulenfels, uhonorowanego przez Radę w lutym 1975 r., a już w kwietniu wybrano delegację, która miała dyplom wręczyć. Dyplom pergaminowy dla Leopolda Płazińskiego w 1879 r. zrealizował Marcin Salb, jemu też zlecono w październiku 1883 r. przygotowanie dwujęzycznych dyplomów dla Feliksa barona Pino-Friedenthal, Macieja Pischofa i Jana Wilhelma von Arelshöh Poschacher, które na początku 1884 r. wręczyła w Wiedniu delegacja podgórskiej Rady. Marcin Salb wykonał także w 1886 r. dyplom dla Oktawa Pietruskiego.
Przekazanie dyplomu osobom mieszkającym w Podgórzu mogło się odbywać uroczyście w budynku Magistratu, zazwyczaj jednak do uhonorowanego udawała się delegacja radnych z burmistrzem na czele – w sierpniu 1871 r. w uchwale Rady wpisano, że dyplom Piotrowi Smolarskiemu wręczy „deputacja Rady Miejskiej”. W kwietniu 1893 r. wybrano delegację dla dostarczenia dyplomu Leonowi Kurykowskiemu, w sierpniu 1895 r. zdecydowano o pokryciu kosztów wyjazdu delegacji do Kazimierza Badeniego. Rada, uchwalając 13 kwietnia
 |
|
|
Dyplom honorowego obywatelstwa Podgórza nadanego Leopoldowi Płazińskiemu, staroście wielickiemu, w styczniu 1879 r. Wykonany w pracowni Marcina Salba, wręczony w marcu tegoż roku. Poniżej powiększenie pieczęci miasta Podgórza wyciśniętej w czerwonym wosku, zabezpieczonej w metalowej puszce. |
 |
Dyplom honorowego obywatelstwa Podgórza nadanego Antoniemu Nowaczyńskiemu, radcy Sądu Krajowego, byłemu naczelnikowi Sądu Powiatowego w Podgórzu, radnemu podgórskiemu. Tytuł nadany został w listopadzie 1882 r., po tym terminie w pracowni Marcina Salba wykonano towarzyszący tytułowi dyplom.
 |
|
 |
 Dyplom honorowego obywatelstwa Podgórza nadanego Juliuszowi Franciszkowi Leo, prezydentowi Krakowa, w marcu 1914 r., widok oprawy tego dyplomu oraz powiększenie pieczęci miejskiej w skórzanej osłonie. Dyplom został malarsko ozdobiony przez Wincentego Wodzinowskiego, wręczenie nastąpiło w czerwcu następnego, 1915 roku w siedzibie uhonorowanego w Pałacu Larischa w Krakowie. |
 |
|
 |
 |
|
Dyplom honorowego obywatelstwa Podgórza nadanego Kazimierzowi Junoszy-Gałeckiemu z wiedeńskiego Ministerstwa Skarbu w marcu 1914 r., widok oprawy tego dyplomu oraz powiększenie pieczęci miejskiej w skórzanej osłonie. Tak, jak w przypadku dyplomu Juliusza Franciszka Lea, dyplom ten został malarsko ozdobiony przez Wincentego Wodzinowskiego, a jego wręczenie nastąpiło w czerwcu następnego, 1915 roku w Wiedniu. |
|
1886 r. nadanie honorowego obywatelstwa Oktawowi Pietruskiemu, „postanowiła jednak poprzednio wystosować awizacją do tegoż i zawiadomić o powyższej uchwale” – 23 kwietnia Rada otrzymała telegraficzną odpowiedź, że „obywatelstwo honorowe z wdzięcznością przyjmuję”, w maju wybrano delegację, która miała udać się do Lwowa celem wręczenia dyplomu „oraz dla załatwienia kilku spraw gminnych”. Oficjalne podziękowanie za nadany tytuł wraz z kwotą 50 złr a.w. na rzecz podgórskich ubogich przesłał na ręce radnych w czerwcu 1887 r. Henryk Kronhelm.
W czerwcu 1915 r. „Ilustrowany Kurier Codzienny” zamieścił informację o wręczeniu w krakowskim Magistracie prezydentowi Juliuszowi Leo ozdobnego, artystycznie wykonanego dyplomu honorowego obywatelstwa miasta Podgórza przez deputację na czele z burmistrzem Franciszkiem Maryewskim, który „podniósł wybitne zasługi prezydenta dra Lea, położone około połączenia Podgórza z Krakowem, dzieła wielkiego znaczenia” […]. Kilka dni później podgórska delegacja wręczyła w Wiedniu dyplom Kazimierzowi Junosza-Gałeckiemu, o czym także donosiła prasa. Przyznając w sierpniu 1887 r. honorowe obywatelstwo Agnieszce Jałbrzykowskiej, Rada uchwaliła „co ma być w dziennikach ogłoszone” (Foll- precht 2015, s. 21–23, tam też przypisy źródłowe).
Z kolei burmistrz Florian Nowacki stojący na czele delegacji mającej wręczyć we Lwowie dyplom Oktawowi Pietruskiemu 21 maja 1886 r. pobrał z kasy miejskiej tytułem zaliczki na wydatki i diety kwotę 100 złr w.a. W późniejszym rozliczeniu pośród innych wydatków (np. poczęstowanie przekąski pewnego Urzędnika w interesie gminnym, liczne koszty fiakrów parokonnych oraz fiakierków jednokonnych użytych dla Burmistrza w sprawach gminnych do różnych Władz i osób czy napiwki: woźnemu w banku, służącemu marszałka, służącemu uhonorowanego, portierowi w budynku sejmowym, służącemu prezydenta, portierowi w dyrekcji finansowej, kamerdynerowi namiestnika) przedstawił też pozycję wstążka do dyplomu dla Pana Pietruskiego, którą zakupiono 24 maja – zatem na dzień przed wręczeniem dyplomu już na miejscu we Lwowie delegacja jeszcze go przyozdabiała (ANK, sygn. 29/53/6, s. 257, 273–274). Na marginesie: Florian Nowacki po 13 latach burmistrzowania w 1888 r. został przez lwowskie Namiestnictwo zdjęty z tego urzędu za nadużycia, co nie przeszkodziło mu objąć stanowiska urzędującego dyrektora i kasjera w Powiatowej Kasie Oszczędnościowej w Wieliczce – zakończyło się to wyrokiem karnym 5 lat więzienia za oszustwa, w tym fałszerstwa wekslowe; ponad 3 lata spędził w więzieniu w Wiśniczu (Poczet 2013, s. 660–661). Nieświadoma tych zaszłości Rada Miasta Krakowa w 1991 r. uczyniła go patronem parku w Podgórzu; ten błąd nadal oczekuje na naprawienie.
Zachowała się informacja, że 28 sierpnia 1895 r. Rada Miejska Podgórza postanowiła wypłacić honoraria: malarzowi Juliuszowi Kossakowi za wykonanie dyplomu dla hr. Kazimierza Badeniego oraz Robertowi Jahodzie, krakowskiemu introligatorowi, za zrobienie teki ozdobnej do tego dyplomu (ANK, sygn. 29/53/26, s. 378). Badeni otrzymał honorowe obywatelstwo Podgórza 9 maja 1895 r., a niewiele wcześniej, 17 grudnia 1894 r., nadano mu honorowe obywatelstwo Krakowa. Krakowski dyplom poświadczający ten tytuł malarsko ozdobił Wojciech Kossak. To sięgnięcie przez władze podgórskie po Kossaka nie mogło być przypadkowe – Kraków zatrudnił syna, a Podgórze ojca…
Wspomniano już, że dyplom dla barona Feliksa Pina von Friedenthal wykonał litograf Marcin Salb. Dodajmy, że delegacja miejska wręczyła go uhonorowanemu 19 stycznia 1884 r. w Wiedniu. Przywoływany tu artysta pobrał z kasy podgórskiej honoraria za sporządzenie kolejnych dyplomów: 21 maja 1868 r. dla Aleksandra Siedleckiego (ANK, sygn. 29/53/478, s. 43–44), a 17 grudnia 1887 r. dla Agnieszki z Majewskich Jałbrzykowskiej (ANK, sygn. 29/53/562, s.126). Ten sam Marcin Salb 22 lutego 1887 r. otrzymał wynagrodzenie za sporządzenie dyplomu dla uhonorowanego radcy skarbowego Henryka Kronhelma von Nordheim (ANK, sygn. 29/53/562, s. 102) – dokument ten delegacja podgórska wręczyła uhonorowanemu 16 lutego 1887 r. („Kurier Krakowski” z 1887 r., nr 37). Uchwałą z 5 kwietnia 1893 r. Rada postanowiła zapłacić Aureliuszowi Pruszyńskiemu za wykonanie dyplomu dla starosty Leona Kurykowskiego, uhonorowanego w styczniu tegoż roku, zaś dzień później, 6 kwietnia, wybrała mającą go wręczyć deputację z burmistrzem i dwoma radnymi (ANK, sygn. 29/53/24, s. 2, 4). W czerwcu 1900 r. zapłacono litografowi Adamowi Jurczykiewiczowi za wykonanie dyplomu, a introligatorowi Robertowi Jahodzie za jego oprawę w związku z honorowym obywatelstwem dla Nikodema Garbaczyńskiego (ANK, sygn. 29/53/29, s. 251, 255). Z kolei dyplom oprawiony przez Roberta Jahodę wręczyła we Lwowie 7 czerwca 1903 r. uhonorowanemu uchwałą z 26 lutego 1903 r. namiestnikowi Janowi Pinińskiemu delegacja w składzie burmistrz Franciszek Jerzy Maryewski, wiceburmistrz Szczepan Kaczmarski i proboszcz ks. Antoni Gruszewski (ANK, sygn. 29/53/39, s. 269). Natomiast 30 marca 1910 r. Rada postanowiła zapłacić Robertowi Jahodzie za wykonanie teki do dyplomu Franciszka Jerzego Maryewskiego (ANK, sygn. 29/53/32, s. 169).
Wspomniano już o okolicznościach uhonorowania księcia Adama Stanisława Sapiehy, posła na Sejm Krajowy, prezesa Wystawy Krajowej we Lwowie, którego za tę właśnie wystawę zorganizowaną w 1894 r. obdarowało honorowymi obywatelstwami każde z 30 miast średnich Galicji wyodrębnionych wspólną ustawą gminną. Burmistrzowie tych miast współpracowali ze sobą, ich okresowe spotkania nosiły nazwę Wiecu Burmistrzów, a pomiędzy nimi działała stała Komisja Wiecowa. To właśnie ona zorganizowała wspólne wręczenie wszystkich 30 dyplomów. W tym celu przygotowano na komplet dyplomów jedną, wystawną kasetę, na koszt której złożyły się poszczególne miasta – podgórska Rada 12 lutego 1895 r. wyasygnowała na ten cel kwotę 55 złr (ANK, sygn. 229/53/26, s. 283). Uroczyste wręczenie kasety z dyplomami przez przedstawicieli wszystkich 30 miast miało miejsce 28 kwietnia 1895 r. we Lwowie w pałacu Sapiehów, dokąd burmistrzowie miast udali się z sali obrad lwowskiego ratusza. Po części oficjalnej książę Sapieha z małżonką podjęli gości śniadaniem, po którym burmistrzowie wrócili do ratusza na swój wiec („Nowa Reforma” z 1895 r., nr 100).
W publikowanej tu notce prasowej z „Głosu Narodu” z 1897 r., nr 4, zamieszczono obszerny opis wręczenia dyplomu honorowego obywatelstwa Wojciechowi Bednarskiemu, które rozpoczęło się wizytą delegacji miejskiej w mieszkaniu uhonorowanego, a zakończyło barwnie opisaną przez reportera ucztą w sali „Sokoła”. Przedstawiana jest również notka ze „Słowa Polskiego” z 1899 r., nr 69, opisująca „ucztę” urządzoną dwa lata później, w niedzielę 19 marca 1899 r., w tej samej sali przez uhonorowanego starostę podgórskiego Edwarda Starzeńskiego na cześć Rady Miejskiej Podgórza, co należy łączyć z wręczeniem dyplomu – czytamy tam, że uczta przeciągnęła się do późnej nocy. Także publikowana tu notka prasowa z „Nowej Reformy” z 1915 r., nr 101, wspomina o bankiecie w kasynie miejskim wydanym na cześć Franciszka Jerzego Maryewskiego w dniu przyznania mu honorowego obywatelstwa – dyplom, jak doniósł reporter, miał zostać wręczony w najbliższych dniach. Jak się można domyślać, biesiadowanie w związku z honorowym obywatelstwem mogło być aktualne, gdy rzecz rozgrywała się na terenie Podgórza. Z delegacyjnych sytuacji znany jest przypadek, gdy 7 czerwca 1915 r. Juliusz Franciszek Leo zaprosił przedstawicieli Podgórza wręczających dyplom honorowego obywatelstwa na prywatne śniadanie, o czym donosił m.in. dziennik „Nowa Reforma” z 1915 r., nr 284, w publikowanej tu notce.
Uwaga: dla wszystkich honorowych obywateli Podgórza w pełnym przekroju historycznym informacje na temat nadań tytułów honorowego obywatelstwa oraz w dostępnym zakresie także wręczeń towarzyszących tym nadaniom dyplomów zawarto w kolejnym rozdziale tego tomu, poświęconym prezentacji postaci.
