Na początku był sołtys...
Tak, historia władz miejskich Krakowa rozpięta jest pomiędzy krakowskim sołtysem pochodzącym z książęcego ustanowienia a dzisiejszym prezydentem miasta Krakowa, wyłanianym bezpośrednio w powszechnych, samorządowych wyborach - pomiędzy XIII a XXI wiekiem. To prawie 800-letnie dzieje gminy miejskiej Kraków, nie miasta, lecz właśnie zorganizowanej gminy. Gminy z jej prawem nadanymi strukturami, władzami i urzędami, gminy z ludźmi piastującymi miejskie godności, w tym najwyższe, dające moc decyzyjną kształtowania rzeczywistości i przyszłości miasta. To długi łańcuch zmieniających się ustrojowo urzędów i długi poczet następujących po sobie postaci przewodzących tej zorganizowanej, miejskiej społeczności.
Aby zaprezentować osoby sprawujące najwyższe miejskie godności, dokonajmy przeglądu tych urzędów i usytuujmy je w ciągu historycznego rozwoju miejskich struktur samorządowych i administracyjnych.
Punktem wyjścia jest zorganizowana gmina miejska, której pierwszy, udokumentowany ślad spotykamy w Krakowie w schyłkowym okresie panowania księcia Leszka Białego. To pierwsza organizacja miejska oparta na przyjętych normach prawnych i zwyczajowych, to jednocześnie początek urzędów miejskich.
Zarówno w czasach przedlokacyjnych, jak i jeszcze przez setki następnych lat miasto było własnością panującego. Jako właściciel zarządzał on miastem poprzez ustanawianego przez siebie zwierzchnika — włodarza. Włodarz ten był w istocie gospodarzem tej części majątku władcy, jakim było miasto, odpowiedzialnym przede wszystkim za to, aby majątek przynosił dochody. W swojej władzy sprawowanej w imieniu panującego włodarz nie miał w obrębie miasta przedlokacyjnego ani partnerów, ani konkurentów w postaci urzędów miejskich. Znamy takiego zwierzchnika krakowskiego z okresu przedlokacyjnego, odnotowanego jako Piotr włodarz {Petrus villicus') w 1220 roku, za panowania Mieszka Starego.
W czasach lokacji Krakowa, gdy na podstawie prawa magdeburskiego powstają gminy, a w ich ramach pojawiają się starostowie i wójtowie oraz samorządowa reprezentacja miejska, zmienia się charakter urzędu przedstawiciela władcy jako właściciela miasta. Ponieważ gmina ma własne prawa, na które zgodził się władca, lokując miasto, jego przedstawiciel jest już czynnikiem wyłącznie zewnętrznym wobec gminy-miasta, mogącym ingerować w jego sprawy tylko w ściśle określonym zakresie. Taką pozycję ustrojową będą mieli od czasów lokacji Krakowa następcy przedlokacyjne- go włodarza, z wielkorządcami krakowskimi i wojewodami krakowskimi na czele.
Zauważmy, że urząd przedstawiciela władcy, a później państwa, reprezentującego wobec miasta władzę centralną, przetrwał różne epoki i jest aktualny do dzisiaj. Co do zasady można dostrzec ciągłość tego urzędu od ówczesnych włodarzy książęcych i wielkorządców królewskich, czuwających nad majątkiem panującego, po dzisiejszych wojewodów, przedstawicieli rządu nadzorujących w ściśle określonym zakresie działania organów samorządu miejskiego.
