Geneza chorągwi krakowskiej sięga korzeniami tradycji rycerskich i bitewnych. Współcześnie ten symbol miasta jest osadzany w kategorii sztandarów. Miasto ma swoje znaki, są między nimi herb i barwy, a najgodniejszy sposób ich prezentacji to chorągiew w barwach miasta z jego herbem na połaci, zatem kumulująca w sobie inne symbole.
Chorągiew Krakowa znana z dziejów miasta, z okresu staropolskiego, na długi czas – kilka ostatnich stuleci – zniknęła z miejskiego obyczaju. Zastąpiła ją flaga w barwach miasta. Chorągiew została przywrócona dopiero w 2002 r., gdy uporządkowano symboliczne znaki miasta i stworzono zwarty zespół najważniejszych, oficjalnych symboli. Minęło od tego czasu z górą ćwierćwiecze i z pełnym przekonaniem można stwierdzić, że przywrócenie miastu jego chorągwi było szczęśliwą ideą i słuszną decyzją. Znak ten dobrze i na trwałe wpisał się w „obrzędowość miejską”, jest „żywym”, stosowanym i widocznym symbolem.
Sięgnijmy do korzeni: już przy okazji herbu miasta przywoływaliśmy kronikę Jana z Czarnkowa, w której autor opisał uroczysty wjazd do Krakowa króla Węgier Ludwika, obejmującego tron po śmierci Kazimierza Wielkiego, co miało miejsce w listopadzie 1370 r. Kronikarz zapisał, że w mieście zarządzono, aby rajcowie nieśli chorągiew, na której widniał herb miasta, oraz klucze. Oprócz tego podał, że swoje chorągwie niosły wówczas także inne grupy społeczności miejskiej, a to: mieszczanie krakowscy z purpurowemi chorągwiami […] i każdy cech rzemieślniczy, w oddzielnem gronie postępując, niósł swoją chorągiew, ozdobioną stosownemi godłami i kluczami (za: Kronika 1996, s. 27).
Zatem w opisie kronikarskim mamy potwierdzenie istnienia chorągwi Krakowa, dzierżonej przez rajców miejskich w drugiej połowie XIV stulecia. Pierwszy jej wizerunek znamy natomiast z drzeworytu – sygnetu (godła) krakowskiej oficyny Floriana Unglera, ukazanego w jednym z dzieł wydanych w 1521 r. (zob. il. 142–143).
Szczególne znaczenie ma drugie przedstawienie chorągwi krakowskiej: mianowicie na powstałym po roku 1605 gwaszu nazwanym Rolką sztokholmską, ilustrującym uroczysty wjazd do Krakowa w 1605 r. Zygmunta III Wazy z Konstancją Habsburżanką na mające się odbyć uroczystości ich zaślubin. W orszaku idą mieszczanie krakowscy, wśród chorągwi cechowych widać także chorągiew miasta niesioną przez milicję miejską. Widoczna jej połać ma kolor niebieski, na tym tle znajduje się czerwony krzyż św. Andrzeja, a pośrodku – herb Krakowa (zob. il. 144). Ten właśnie wizerunek z początku XVII w. stał się odpowiednio adaptowanym prawzorem dla chorągwi opracowanej w roku 2002 (za: Drelicharz, Piech 2004, s. 252).
Szukając historycznych śladów chorągwi miejskiej, przywołajmy adres (uroczyste pisemne wystąpienie) złożony przez władze miasta w imieniu krakowian na ręce księcia Józefa Poniatowskiego w 1809 r. W adresie tym mowa o przekazaniu księciu liczącej ponad 150 lat chorągwi miejskiej, sprawionej w roku 1649 w związku z koronacją Jana Kazimierza i składaniem należnego królowi hołdu oraz przysięgi wierności od miasta i mieszczan (il. 145–147).
Jak już wspomniano, w czasach nam bliższych – w wiekach XIX i XX – w miejsce chorągwi miejskiej weszły flagi w barwach miasta. Gdy po przełomie ustrojowym lat 1989/1990 odrodzony samorząd krakowski podjął w 1991 r. kwestię symboli miasta (uchwała Rady Miasta Krakowa z marca 1991 r. w sprawie herbu i barw), nie podjęto idei powrotu do symbolu w postaci chorągwi miasta. Jednak w tej ostatniej dekadzie XX w. władze miejskie zaczęły odczuwać brak wyróżniającego się, symbolicznego nośnika barw Krakowa i jego herbu, który byłby czymś więcej niż zwykła flaga miasta. Powstał „substytut” przyszłej chorągwi w postaci flagi większej niż przeciętnego rozmiaru, z dużym herbem na obu jej płachtach – „model” ten powielono w ograniczonej liczbie i służył do oprawy różnych zdarzeń, od uroczystości miejskich po zwykłe posiedzenia Rady Miasta Krakowa (w czasie sesji ta specjalna flaga wywieszana była
na balustradzie południowego skrzydła frontonu Pałacu Wielopolskich). Stosowano go, „zastępczo”, jeszcze przez kilka lat po wprowadzeniu chorągwi miasta (zob. il. 148–149).
W roku 2002 powstał zwarty zbiór znaków – oficjalnych symboli Krakowa – wśród których znalazła się też chorągiew. Uchwała Rady Miasta Krakowa z 9 października tegoż roku w sprawie symboli Stołecznego Królewskiego Miasta Krakowa postanowiła:
§ 1. Przyjmuje się symbole Stołecznego Królewskiego Miasta Krakowa: […]
2) Chorągiew Stołecznego Królewskiego Miasta Krakowa, określoną w załączniku graficznym Nr 2 do uchwały. Chorągiew Stołecznego Królewskiego Miasta Krakowa przedstawia na błękitnym płacie biały ukośny krzyż, z herbem miasta umieszczonym na skrzyżowaniu ramion krzyża. Stosunek szerokości do długości płata wynosi 5:8.
Załącznik nr 2 ukazywał wzór chorągwi oparty na krzyżu św. Andrzeja, z barwami oraz herbem skorelowanymi w pełni z wzorami tych symboli ustanowionymi w tej samej uchwale (zob. il. 150–151).
W lutym 2004 r. prezydent miasta zarządzeniem w sprawie zasad posługiwania się symbolami w jego § 1 ust. 2 postanowił, że: Symbole [...] powinny być otoczone należytą czcią i szacunkiem, natomiast w § 3 ustalił:
1. Prawo używania chorągwi Stołecznego Królewskiego Miasta Krakowa przysługuje Prezydentowi Miasta Krakowa i Przewodniczącemu Rady Miasta Krakowa.
2. Chorągiew sporządzona zostaje wg wzoru określonego w uchwale, o której mowa w § 1 ust. 1 i jest umieszczona na drzewcu zwieńczonym miniaturą korony używanej przy koronacjach polskich monarchów.
3. Prezydent Miasta Krakowa i Przewodniczący Rady Miasta Krakowa dysponują po jednym egzemplarzu chorągwi.
4. O użyciu, sposobie przechowywania oraz osobach opiekujących się poszczególnymi egzemplarzami chorągwi decydują ich dysponenci, z zachowaniem wymogów § 1 ust. 2.
W roku 2017 zarządzenie to zmieniono, jednak w zakresie dotyczącym chorągwi zapisy pozostały bez zmian; nie zmienił się też tytuł zarządzenia.
I oto ostatni krok: wykonano dwa egzemplarze chorągwi miasta Krakowa i 4 sierpnia 2004 r. w gabinetach prezydenta miasta oraz przewodniczącego Rady Miasta Krakowa zainstalowano po jednym egzemplarzu – to ich stałe miejsce (zob. il. 152–153), stąd są wyprowadzanie czy to na Salę Obrad Rady Miasta Krakowa, czy incydentalnie do holu w Pałacu Wielopolskich, czy też na zewnątrz, na uroczystości obywające się na terenie miasta (zob. il. 154 oraz il. 161).
Na koniec warto poczynić uwagę dotyczącą nazewnictwa. Otóż chorągiew miasta w rzeczywistości pełni funkcję sztandaru miasta. Ustanawiając ten znak w 2002 r., przyjęto jednak nazwę „chorągiew”, co miało dwie przyczyny. Po pierwsze wprost nawiązano do historycznego nazewnictwa tego rodzaju symboli, co w warunkach krakowskich ma uzasadnione znaczenie. Druga przyczyna wynikała z faktu, że postanowiono stworzyć dwa egzemplarze, podczas gdy sztandar – według weksylologii (dyscypliny pomocniczej historii zajmującej się tego rodzaju znakami) – winien występować wyłącznie w jednym. Nazwa „chorągiew” była zatem bardziej trafna.
