Bieżanów

Dawna wieś po prawej stronie Wisły, obecnie w południowo-wschodniej części miasta  Krakowa, około 11 km od jego centrum, przy starym trakcie do Wieliczki,  Bochni i na Ruś (dzisiejsza ulica Wielicka), sąsiadująca z Rybitwami (od 1941 roku  z Krakowem), Przewozem, z leżącymi do dziś poza granicą Krakowa Brzegami, Kokotowem,  Bogucicami oraz Krzyszkowicami, dalej z Rżąką (od 1941 roku z Krakowem) oraz dawną  częścią Bieżanowa leżącą przy Prokocimiu i Płaszowie (włączoną do Krakowa w 1941  roku).  Przy Bieżanowie ukształtował się przysiółek Kaim.

  W najstarszej znanej wzmiance, pochodzącej z 1212 roku, nazwa wsi odnotowana  w brzmieniu Besanouo. W innych dawnych zapiskach: Bezanowo (1350), Bezanow, Byczanow,  Byezanow (1470), Bierzanów, Bieżanów (od 1923). Nazwa wsi pochodzi od nazwy osobowej  „Bieżan”, wywodzącej się prawdopodobnie od słowa „zbieg”.

  Wieś podległa własnej parafii pw. Narodzenia Najświętszej Maryi Panny w Bieżanowie.  W godle na pieczęci z okresu II Rzeczypospolitej oko opatrzności.

  Bieżanów i Kaim przeniesione zostały z prawa polskiego na prawo magdeburskie w 1464 roku  przez króla Kazimierza Jagiellończyka. Wytyczono wówczas centrum osady nad rzeką Serafą, w rejonie  dzisiejszej ulicy Lipowskiego, oraz przyjęto niwowy rozłóg pól. W końcu XV wieku wzmiankowano  folwark z dworem (w rejonie obecnej ulicy Popiełuszki), 4 karczmy, 2 młyny. W XIX wieku  odnotowywano nazwy pól i rejonów wsi: Miejscowa, Góra, Podmiłów, Półanek, Podgaje, Gaj.

  Historycznie wieś była własnością duchowną. W roku 1212 Helena, żona Racibora z Raciborowic  i siostra kanonika Pęksława, przekazała Bieżanów krakowskiej kapitule katedralnej,  w której rękach pozostawał do końca XVII wieku. Później stanowił własność prywatną. W drugiej  połowie XIX wieku znajdował się w rękach rodziny Czeczów de Lindenwald – wówczas we  wsi rozbudowano zespół dworski, powstały: szkoła ludowa, gorzelnia, huta, zakłady  wydobycia  gipsu i wapnia oraz stacja kolejowa (w latach 40. XX wieku znaczny węzeł przeładunkowy).

  Przed rozbiorami gromada Bieżanów należała do powiatu szczyrzyckiego, po roku 1772  znalazła się jako gmina w austriackim cyrkule wielickim, od 1782 roku w cyrkule bocheńskim.  Od 1815 roku jako gromada (od 1856 roku gmina) nadal w cyrkule bocheńskim.  W latach 1866–1933 wieś miała status gminy jednostkowej w ramach powiatu wielickiego.  W 1934 roku przemianowana została na gromadę i włączona w skład wielowioskowej gminy  zbiorczej Bieżanów (wieś była gromadą i siedzibą gminy). Przynależność ta uległa zmianie  w 1941 roku – gromada Bieżanów, okrojona terytorialnie przyłączeniem w tymże roku części  jej terenów do Krakowa, weszła w skład gminy zbiorczej Wieliczka Wieś. W wyniku reformy  likwidującej dotychczasowe gminy i gromady w roku 1954 Bieżanów objęto wielowioskową  gromadą Bieżanów, nadając mu status wsi (od 1958 roku stanowiącej sołectwo) będącej jednocześnie  siedzibą gromady – co obowiązywało do 1972 roku.

  W roku 1973 wieś Bieżanów wyłączona została ze struktury ustrojowej powiatu krakowskiego  i włączona do granic miasta Krakowa, do dzielnicy administracyjnej Podgórze.

  Obecnie tereny tej dawnej wsi stanowią część dzielnicy samorządowej XII Bieżanów-Prokocim.

Ze Słownika geograficznego z lat 1880–1902:

Bierzanów, wieś, powiat wielicki, ma 2474 morgi rozległości, 219 domów, 1495 mieszkańców.  Parafia łacińska w miejscu, erygowana w roku 1422, szkoła ludowa, gorzelnia, huta, pokłady  wapna i gipsu. Stacja drogi żelaznej Karola Ludwika, ostatnia przed Krakowem od strony Lwowa,  o 8 kil. od Krakowa, o 5 kil. od Wieliczki, z którą także łączy się koleją żelazną.