Barwy miasta

  Pojęcie „barwy miasta” ma charakter abstrakcyjny. Miasto przyjmuje, że będą je reprezentować określone kolory, które stają się jego symbolem. Mają one szeroką gamę zastosowania. Oczywiście na czele sytuują się chorągiew miasta i flaga miasta, czyli symbole „noszące” miejskie barwy. Są one jednak w związku z tym niejako wtórne w stosunku do przyjętych barw. Ta porządkująca uwaga jest o tyle istotna, że zdarza się – nawet w aktach prawa miejscowego – mylenie „barw miasta” z „flagą miasta”, o czym będzie jeszcze mowa.

  Barwami miasta Krakowa są kolory biały i błękitny.

  Historyczna ścieżka doprowadzająca do wyboru właśnie tych kolorów nie jest do końca jasna i czytelna – tylko na miarę przetrwałych do naszych czasów źródeł. Oto w wilkierzu (uchwale rady miejskiej regulującej wycinek spraw miasta) wydanym w 1542 r. mowa jest o strażnikach miejskich i pachołkach noszących colores alias barwy. Jakie to były kolory, nie wiemy, lecz istotne jest, że już wówczas, prawie 500 lat temu, funkcjonowały barwy szczególne dla Krakowa, stosowane choćby w strojach służby miejskiej.

  Z kolei anonimowy mieszczanin krakowski w swoich kronikach z lat 1575–1595 opisał uroczysty wjazd do Krakowa w roku 1592 Anny Austriaczki, przyszłej żony Zygmunta III Wazy – na jej powitanie ruszyło pospólstwo z miasta Krakowa swym pocztem: piechota miejska pod proporcami, wszyscy z cechów i pospólstwo także w jednej barwie po włosku […]. Barwa miejska była taka: kaziaki brunatnej maści, co kto mógł i przemógł, jaksamit, hatłas, muchajery, kitajki, kaziaki, mając wiszące rękawy, a drugie błękitne u kabatów, marinały bronatne, jako i kaziaki, a wszystko bramowane pasamonem; białem srebrnem, drudzy sychowem. Binda przez każdego błękitna, a żółta maść, czapka wysoka wiedeńska kosmata, pierze rozmaitej maści strusie, wyłogi błękitne a bindy na nich także mieszane, jako i przez się (Barycz 1930, s. 108). Próba rozszyfrowania tego opisu, szczególnie nazw części ubiorów, przy tej liczbie podanych kolorów nie przybliżyłaby nas do jakichś uprawnionych uogólnień. Poprzestańmy na tym, że mowa o „jednej barwie” oraz

 „barwie miejskiej” – przejawiającej się w ubiorach, które były w miarę możliwości jednolite i kojarzono je z Krakowem.

  Kolory natomiast ukazano na Rolce sztokholmskiej, cennym gwaszu obrazującym uroczysty wjazd do Krakowa w 1605 r. Zygmunta III Wazy z okazji jego małżeństwa z Konstancją Habsburżanką – widoczna jest tu milicja miasta Krakowa w jednolitych, niebiesko- żółtych strojach (zob. il. 077).

  Ustawami z 1776 r. sejm Rzeczypospolitej wprowadził tzw. mundury wojewódzkie – noszone przez szlachtę uniformy w kolorach wybranych przez poszczególne województwa. Województwo krakowskie przyjęło ów obywatelski mundur w kolorach: kontusz karmazynowy, żupan biały, natomiast na sejm kontusz granatowy bez wyłogów, kołnierz i żupan karmazynowy. Z upływem czasu podział na uniform niesejmowy i sejmowy musiał się zatrzeć, kolory „skrzyżowały się” i pozostał obywatelski mundur szlachecki w postaci białego żupana i ciemnoniebieskiego, z czasem niebieskiego kontusza (zob. il. 078–086).

  Przyjmuje się zatem, że aspirujące do stanu szlacheckiego i chętnie tak się noszące mieszczaństwo Krakowa adaptowało jako swoje te właśnie kolory

 szlachty województwa krakowskiego – stąd krok do miejskich barw biało-niebieskich czy później biało-błękitnych. 

  Barwy biało-niebieskie widzimy na mundurach Gwardii Narodowej Krakowskiej z okresu przynależności Krakowa do Księstwa Warszawskiego w latach 1809–1815 (zob. il. 087), natomiast w okresie Wolnego Miasta Krakowa – Rzeczypospolitej Krakowskiej, czyli w latach 1815–1846, przyjęcie tych kolorów jako barw państwa-miasta jest już widoczne na wielu polach (zob. il. 088–100).

  Ewidentnie dalszy bieg dziejów utrwalił te właśnie krakowskie barwy, skoro z narodzinami samorządu w ramach autonomii galicyjskiej w Tymczasowym Statucie Gminy Stołecznego Królewskiego Miasta Krakowa z 1866 r. wystarczyło w § 5 stwierdzenie: dotychczasowe barwy […] gmina zatrzymuje (powtórzono to w Statucie z 1901 r.).

  Symbol ten żył już zatem własnym życiem, utrwalony i stosowany także po okresie okupacji niemieckiej i w Polsce Ludowej. Pozbawiony ładunku ideologiczno-politycznego (w przeciwieństwie do herbu Krakowa z jego ukoronowanym orłem i krzyżem na koronie królewskiej) znajdywał poparcie władz bez zastrzeżeń, czego wyrazem jest przywoływana już wcześniej narada pod auspicjami Prezydium Rady Narodowej w m. Krakowie z kwietnia 1957 r. – stwierdzono wówczas: Propagowane będzie używanie barw miejskich, kolor biało-niebieski, do uroczystości miejskich i przyjęć gości krajowych i zagranicznych. Określone to zostanie w okólniku miejskim. Wydrukowane zostaną chorągiewki w kolorze miejskim z herbem miasta, a także tramwaje krakowskie przemalowane zostaną na kolor miejski (ANK, sygn. 29/701/23, npg).

  Odrodzony w 1990 r. samorząd krakowski szybko podjął kwestię barw miejskich. Rada Miasta Krakowa podjęła 15 marca 1991 r. specjalną uchwałę w sprawie herbu i barw Stołecznego Królewskiego Miasta Krakowa. W niej ustanowiono, że:

  § 3.1. Barwami Stołecznego Królewskiego Miasta Krakowa są kolory biały i błękitny, ułożone w dwóch poziomych równoległych pasach o tej

  samej szerokości, z których górny jest koloru białego, a dolny koloru błękitnego.

  2. Wzór barw miasta zawiera załącznik nr 2.

  § 4. Barwy miasta mogą być umieszczane na budynkach i obiektach, a także w innych miejscach dla podkreślenia podniosłego charakteru uroczystości oraz świąt lub rocznic państwowych i miejskich.

  Załącznik nr 2, o którym wyżej mowa, przedstawiał jednak nie barwy, ale… flagę miasta na drzewcu. I słusznie, ponieważ cały zapis tej uchwały odnośnie do barw miasta de facto jej właśnie dotyczy. Nastąpiło tu pomieszanie pojęć czy, łagodniej ujmując, „skrót myślowy”, o którym była mowa wyżej. W praktyce nie miało to jednak znaczenia.

  Z kolei 24 maja 1991 r. symbol w postaci barw miasta znalazł się w przyjętej przez Radę Miasta Krakowa uchwale w sprawie Statutu Miasta Krakowa. Statut ten w § 2 ust. 2 stwierdzał, że: Miasto Kraków posługuje się […] barwami biało-błękitnymi wg załączonych wzorów zatwierdzonych uchwałą Rady. Tu Statut odsyłał do wcześniejszej uchwały, z marca tegoż roku, w sprawie herbu i barw, przywołanej już wyżej. Nowy Statut Miasta Krakowa z 24 kwietnia 1996 r. zapis ten przeniósł bez zmian do swojej treści, zatem barwy miasta jako jego symbol mają od 1991 r. ciągłe i aktualne umocowanie statutowe.

  Jak już podkreślano w poprzednich rozdziałach, przełomowe znaczenie dla symboli miasta miała przyjęta przez Radę Miasta Krakowa 9 października 2002 r. uchwała w sprawie symboli Stołecznego Królewskiego Miasta Krakowa. Ustanowiła ona pięć oficjalnych symboli miasta, wśród nich barwy miasta, tworząc spójny system. I tak zapisano w niej:

  § 1. Przyjmuje się symbole Stołecznego Królewskiego Miasta Krakowa: […]

  5) Barwy Stołecznego Królewskiego Miasta Krakowa określone w załączniku graficznym Nr 5 do uchwały. Barwami Stołecznego Królewskiego Miasta Krakowa są kolory biały i błękitny.

  Przywołany w uchwale załącznik nr 5 sprecyzował intensywność koloru błękitnego w palecie barw jako barwę Pantone 2728. W ten oto sposób nastąpiła istotna korekta: przyjęty kolor błękitny był znacząco bardziej intensywny niż ten wskazany w przywołanym już wcześniej załączniku nr 2 do uchwały z roku 1991. Przyczyna była praktyczna, w pewnym sensie wymuszona: otóż kolory biały i niebieski (w odcieniu błękitnym) to tzw. kolory maryjne, wprawdzie nieliturgicznie, ale mocą tradycji stosowane w różnych okolicznościach związanych z oddawaniem czci Matce Boskiej – np. na flagach. Kolor błękitny wprowadzony w 1991 r. był zbieżny z „maryjnym” błękitem, co mogło prowadzić lub prowadziło do nieporozumień w identyfikacji.

  I na koniec: w uchwale Rady Miasta Krakowa z 2017 r. w sprawie ustanowienia Święta Miasta zapisano: Dla podkreślenia znaczenia i historycznego kontekstu barw miejskich [wyróżn. od red.] jednocześnie dzień piątego czerwca ustanawia się Świętem Flagi Miasta Krakowa.

  Ukażmy zatem szerokie spectrum stosowania barw miasta, czego przykłady prezentują kolejne ilustracje tego rozdziału (zob. il. 101–141). Nie ma tu jednak mowy o chorągwi i fladze miasta, tak ściśle przecież z barwami biało-błękitnymi związanych – ze względu na ich samodzielną rolę i rangę w symbolice Krakowa poświęcone są im kolejne, odrębne rozdziały.

(079–082) Krakowskie, biało-niebieskie kolory na żupanach i kontuszach, czyli początki barw miasta w dzisiejszym tego słowa znaczeniu – obrazy Michała Stachowicza: Przysięga Tadeusza Kościuszki na rynku krakowskim 24 marca 1794 r. oraz Wprowadzenie do Krakowa 12 rosyjskich armat zdobytych pod Racławicami. Autor był świadkiem przedstawionych wydarzeń (MK, nr inw. MHK 723/II oraz MNK, nr inw. III-r.a./5647)

(083–086) Staropolskie stroje w krakowskich barwach na obrazach Michała Stachowicza Kramy bogate w Sukiennicach (ok. 1800 r.) oraz Tadeusza Ajdukiewicza Cesarz na dziedzińcu Zamku Królewskiego na Wawelu – z cyklu Podróż inspekcyjna cesarza Franciszka Józefa I po Galicji we wrześniu 1880 r. (1881 r.); staropolski strój widocznego tu Mikołaja Zyblikiewicza to manifestacja patriotyzmu i „krakowskości” (MK, nr inw. MHK 588/III oraz MNK, nr inw. III-r.a./12781)

(089–090) Akwarele Jana Kantego Wojnarowskiego: Porucznik z byłej Gwardii Wolnego Miasta Krakowa z roku 1825 oraz 1. Filizjer 2. Woltyżer z byłej Gwardii Wolnego Miasta Krakowa z r. 1835 – gwardia ta, czyli Milicja Wolnego Miasta, na swoich mundurach prezentowała barwy miasta (ANK, sygn. 29-671-163 oraz ANK, sygn. 29-671-169)

(091–092) Akwarele Jana Kantego Wojnarowskiego: Profesor z Gimnazjum Krakowskiego z r. 1828 oraz Student z Gimnazjum S. Anny w Krakowie z roku 1828 – w Wolnym Mieście Krakowie wprowadzono mundury dla obywateli z wyróżnieniem ról pełnionych w społeczności Rzeczypospolitej; tak jak mundury gwardyjsko- milicyjne, tak i te szyto w barwach miasta (ANK, sygn. 29-671-340 oraz ANK, sygn. 29-671-339)

(093–094) Akwarele Jana Kantego Wojnarowskiego Dobosz od muzyki przy Gwardii Wolnego Miasta Krakowa w roku 1825 oraz Kajetana Sariusza Wolskiego Milicja M. Krakowa 1836–1840, dobosz w ubraniu letnim, namalowana w 1908 r. W ramach formacji gwardyjsko-milicyjnej funkcjonowała reprezentacyjna orkiestra miejska – zob. il. 094 (ANK, sygn. 29-671-167 oraz ANK, sygn. 29-671-1018)

(095) Szczęśliwie zachowany bęben orkiestry Milicji Wolnego Miasta Krakowa, wykonany po roku 1820, o wymiarach 72,5 x 69,7 cm – w barwach miasta, z pięknym, choć odbiegającym od wzorca herbem miasta – zob. il. 017 (MNK, nr inw. IV-Sp-6/1)

(096) Oryginalny pióropusz z białych piór kogucich u dołu barwionych na niebiesko, w skórzanym uchwycie – ozdoba rogatych kaszkietów do munduru woltyżerów Milicji Wolnego Miasta Krakowa w latach 1833–1836 (MK, nr inw. MHK 286/III)

(097–098) Posterunek graniczny Wolnego Miasta Krakowa – datowany na ok. 1820 r., niesygnowany rysunek ołówkiem z tzw. Tek Grabowskiego. Na czarno-białym rysunku (po lewej) widzimy rogatkę graniczną państwamiasta; wiadomo z przekazów, że była ona malowana w barwy Krakowa, a więc wyglądała tak, jak na spreparowanej kopii po stronie prawej (ANK, sygn. E 79, s. 1601)

(099–100) Akwarele Jana Kantego Wojnarowskiego Milicja Krakowska, grenadier w płaszczu, namalowana w 1836 r., oraz Kajetana Sariusza Wolskiego Milicja M. Krakowa 1836–1840, grenadier w płaszczu, namalowana w 1908 r. – uwagę zwracają biało-niebieskie kolory, którymi pomalowane są słupy: na granicy (?) i na rozstaju dróg (ANK, sygn. 29-671-996 oraz ANK, sygn. 29-671-1019)

(105) Sztandar Krakowskiej Kongregacji Kupieckiej (własność Kongregacji)

(106) Sztandar Małopolskiej Izby Rzemiosła i Przedsiębiorczości w Krakowie (własność Izby)

(107) Sztandar założonego w roku 1880 Stowarzyszenia Bratniej Pomocy Kelnerów, organizacji o charakterze zawodowym (własność organizacji cechowej)

(108) Pochodzący z roku 1981 sztandar Fundacji Pracowników Zakładu Taksówek MPK w Krakowie, założonej w 1956 r. (własność MPK S.A.)

(109) Sztandar Miejskiego Przedsiębiorstwa Komunikacyjnego S.A. w Krakowie (własność MPK S.A.)

(110) Sztandar Straży Miejskiej Miasta Krakowa ufundowany w 2013 r. (własność Straży Miejskiej)

(111) Odznaka „Za zasługi dla Miasta Krakowa” (?), pochodząca prawdopodobnie z okresu międzywojennego. Posrebrzany mosiądz, wymiary 67 x 62 mm, na kokardzie w barwach Krakowa (z zasobów Domu Aukcyjnego DESA w Krakowie)

(112–113) Odznaka „Nagroda Prezydenta Miasta Krakowa” I stopnia, tombak złocony, wymiary 56 x 60 mm, na wstążce w barwach miasta. Ustanowiona w 1920 r., tu według wzoru wprowadzonego w roku 1930 (ze zbiorów prywatnych)

(114–115) Odznaka „Nagroda Prezydenta Miasta Krakowa” II stopnia, wymiary 51 x 55 mm, na wstążce w barwach miasta. Ustanowiona w 1920 r., tu według wzoru wprowadzonego w roku 1930 (ze zbiorów prywatnych)

(116–117) Odznaka „Nagroda Prezydenta Miasta Krakowa” III stopnia, wymiary 31 x 37 mm, na wstążce w barwach miasta. Ustanowiona w 1920 r., tu według wzoru wprowadzonego w roku 1930 (ze zbiorów prywatnych)

(118) Wprowadzona w 1939 r. odznaka krakowskiej Straży Obywatelskiej, o średnicy 23 mm, wykonana z białego metalu i emalii, z wykorzystaniem symboliki miasta: herbu Krakowa oraz biało-niebieskich barw miejskich (MK, nr inw. MHK 2936/III)

(119–121) Odznaka trzystopniowa – złota, srebrna i brązowa – „Za pracę społeczną dla miasta Krakowa”, ustanowiona w 1957 r., przyznawana przez Radę Narodową Miasta Krakowa, następnie jej prezydium. Średnica odznaki złotej 25 mm, wymiary pozostałych – 18 x 25 mm. Tutaj odznaka złota na kotylionie w barwach miasta, stosowanym tylko podczas aktu wręczania odznaki (egzemplarz z 1959 r.; później z kotylionów zrezygnowano), w odznakach srebrnej i brązowej wykorzystano motyw barw miasta ułożonych w kształt flagi (MK, nr inw. HMK 3324/III/1-2 oraz zbiory prywatne)

(122–123) Ustanowione przez krakowskie rzemiosło ok. 1970 r. odznaki „Za zasługi w rzemiośle Izba Rzemieślnicza” – nadal przyznawane przez Małopolską Izbę Rzemiosła i Przedsiębiorczości w Krakowie (własność Izby)

(127) Pochodzący z ok. 1930 r. kotylion o średnicy 50 mm, z satyny jedwabnej w barwach miasta Krakowa, z guzikiem na agrafce z późniejszej epoki – zob. il. 119 (MK, nr inw. MHK 4693/III)

(128–129) Datowana na 1957 r. poduszka do orderów z haftowanym herbem Krakowa położonym na atłasie w barwach miasta, spód podszyty atłasem bordo, wymiary 280 x 295 mm (MK, nr inw. MHK 6/X)