Insygnia i Pieczęcie

Fot. 7a.  Gminy Podkrakowskie Przed Przyłączeniem do Krakowa. Część laski gminnej Nowej Wsi.

Fot. 7b. Górna część laski gminnej Łobzowa – symbole władzy wójtowskiej; obie z przełomu XVIII i XIX wieku.

(Archiwum Narodowe w Krakowie, sygn. A IV-533, A IV-582).

Fot. 9, 10. Gminy Podkrakowskie Przed Przyłączeniem do Krakowa. Odznaki wójtowskie gminy Dąbie: pierwsza z orłem austriackim i monogramem cesarskim w tarczy, datowana na drugą połowę XIX wieku, druga z orłem polskim, pochodząca z roku 1907 (Muzeum Historyczne Miasta Krakowa, nr inw. 398/III, 126/III/1).

Fot. 11. Gminy Podkrakowskie Przed Przyłączeniem do Krakowa. Opaska na ramię z odznaką zaprzysięgłej straży polowej gminy Płaszów, datowana na drugą połowę XIX wieku (w centrum herb Galicji Zachodniej – czarna kawka nawiązująca do herbu ziemi halickiej i trzy korony utożsamiane z herbem biskupstwa krakowskiego).

Fot. 12. Odznaka straży polowej gminy Krowodrza, datowana na koniec XIX wieku.

(Muzeum Historyczne Miasta Krakowa, nr inw. 396/III, 397/III).

Fot. 13. Gminy Podkrakowskie Przed Przyłączeniem do Krakowa. Laska wójtowska, tak zwana kula, pochodząca z Łagiewnik, z drugiej połowy XIX wieku. 

Fot. 14. Zbliżenie głowicy laski wójtowskiej.

(Muzeum Etnograficzne w Krakowie, nr inw. 107 MEK).

Fot. 15, 16 Gminy Podkrakowskie Przed Przyłączeniem do Krakowa. Odznaka naczelnika gminy – wójta z terenu zaboru austriackiego z okresu autonomii 1867–1918; w centrum odznaki herb Królestwa Galicji i Lodomerii z Księstwami Oświęcimia i Zatoru: w lewym górnym rogu tarczy godło Galicji, w prawym rogu godło Lodomerii, pod nimi godła Oświęcimia i Zatoru; godło Galicji przedstawiające trzy korony w układzie 2+1, w swoim rysunku zbieżne z używanym od czasów średniowiecznych godłem kapituły katedralnej krakowskiej (Muzeum Etnograficzne w Krakowie, nr inw. 13257 MEK).

Fot. 17,  18,  19, 20.  Gminy Podkrakowskie Przed Przyłączeniem do Krakowa. Odznaka naczelnika gminy – wójta pochodząca z 1907 roku, stosowana pod rządami ustawy gminnej z 1866 roku w Galicji, w tym także w Wielkim Księstwie Krakowskim, jak również na ziemiach byłego zaboru austriackiego II Rzeczypospolitej, najdalej do wejścia w życie tak zwanej ustawy scaleniowej w 1934 roku; na odwrocie napis: Naczelnik gminy; wyparła ona odznakę z godłem Królestwa Galicji, prezentowaną na stronie poprzedniej – por. Poczet 2013, s. 685. Na fotografii odznaka ta widoczna jest na piersi Jana Malinowskiego, naczelnika gminy – wójta Czyżyn w latach 1918–1933 – por. s. 332) (Muzeum Historyczne Miasta Krakowa, nr inw. 126/III/2; Gryczyński 2006, s, 47).

Fot. 21. Gminy Podkrakowskie Przed Przyłączeniem do Krakowa. Odznaka godności wójta gminy pochodząca z okresu II Rzeczypospolitej, sprzed wejścia w życie tak zwanej ustawy scaleniowej w 1934 roku – obowiązująca na terenie byłego Królestwa Polskiego (Muzeum Narodowe w Krakowie, nr inw. MNK V-4671).

Fot. 22, 23, 24. Gminy Podkrakowskie Przed Przyłączeniem do Krakowa. Dwie odznaki godności sołtysa, różniące się rysunkiem orła, z okresu II Rzeczypospolitej oraz odznaka funkcyjna sołtysa z okresu Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej – w myśl § 13 ust. 2 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 30 listopada 1972 roku w sprawie zasad i trybu, zakresu działania oraz obowiązków i praw sołtysa i podsołtysa (Dz.U. 1972, Nr 49, poz. 319): Odznaka służbowa sołtysa jest metalowa, okrągła, o średnicy 40 mm, z wizerunkiem orła pośrodku i napisem u dołu: „Sołtys”. Odznakę nosi sołtys na prawej stronie piersi (Muzeum Narodowe w Krakowie, nr inw. MNK V-4626; nr inw. MNK V-6074; odznaka trzecia ze zbiorów prywatnych).

Fot. 25. Sześć dzielnic Krakowa w latach 1954-1972. Z notki prasowej relacjonującej przeprowadzoną 9 czerwca 1969 r. sesję Dzielnicowej Rady Narodowej Nowa Huta: Dotychczasowy przewodniczący inż. dr Stanisław Cichocki, przekazał władzę nowemu ojcu dzielnicy, wkładając mu na szyję symboliczny łańcuch. Na towarzyszącej notce fotografii nowy przewodniczący prezydium nowohuckiej DRN Tadeusz Górski już z insygnium dzielnicowej władzy („Dziennik Polski” z 10 czerwca 1969 r., nr 136, s. 6).

Fot. 26, 27, 28, 29, 30. Sześć dzielnic Krakowa w latach 1954-1972. Dzielnica Stare Miasto. Pochodzące z lat 60. XX w. zdobne łańcuchy stanowiące insygnia władzy ówczesnych zwierzchników dzielnic, przewodniczących prezydiów dzielnicowych rad narodowych – sporządzone dla każdej z 6 dzielnic według odrębnego wzoru, każdy z godłem państwowym i herbem miasta (centralnie wyeksponowany orzeł symbolizował działanie w imieniu państwa, jako że organy dzielnicowe, zrównane ze szczeblem gminnym, wchodziły w skład podstawowych organów władzy i administracji państwowej). Łańcuchy te były używane przez przewodniczących prezydiów dzielnicowych rad „od święta”, natomiast na co dzień przez kierowników dzielnicowych urzędów stanu cywilnego. Późniejsi naczelnicy dzielnic już ich osobiście nie używali, pozostawały w gestii dzielnicowych urzędów stanu cywilnego. Po zmianie ustrojowej lat 1989–1990 centralnym orłom oraz orłom w herbie Krakowa dolutowano korony; łańcuchy te nadal „są w służbie” krakowskiego Urzędu Stanu Cywilnego (z zasobów Urzędu Miasta Krakowa).

Fot. 38, 39, 40, 41. Miasta satelickie Krakowa Kazimierz. Podobieństwo wizerunku królewskiej głowy na pieczęci majestatowej Kazimierza Wielkiego (tu z odcisku pieczęci przy dokumencie wydanym w 1335 roku) oraz wizerunku ukoronowanej postaci na pieczęci sekretnej miasta Kazimierza (tu z odcisku pieczęci przy akcie z 1439 roku) – oraz zbliżenia rysunków głów z tych pieczęci (Archiwum Narodowe w Krakowie, sygn. perg. 18, perg. 207).

Fot. 42, 43. Miasta satelickie Krakowa Kazimierz. Odciski kazimierskiej pieczęci ławniczej, wyciśnięte w zielonym wosku w 1400 roku i w wosku barwy naturalnej w 1414 roku. Pieczęć ta pochodziła z czasów lokacji miasta w 1335 roku, według tego wzoru była w użyciu do drugiej połowy XVIII wieku – w polu pieczętnym pełny wizerunek herbu miasta Kazimierza: ukoronowany monogram „K” flankowany dwiema ukoronowanymi królewskimi głowami, w otoku napis: S[IGILLVM] SCABINORVUM KAZYMIRIE CIVITATIS – PIECZĘĆ ŁAWNIKÓW MIASTA KAZIMIERZA (Archiwum Narodowe w Krakowie, sygn. perg. 124, perg. 156).

Fot. 44, 45. Miasta satelickie Krakowa Kazimierz. Odcisk w zielonym wosku pieczęci ławniczej kazimierskiej, pochodzącej z przełomu XV i XVI wieku, powtarzającej najstarszy wzór takiej pieczęci, z okresu bezpośrednio po lokacji miasta – w polu pieczętnym herb pełny Kazimierza, w otoku napis: SIGIL[LVM] DOMI[NORVM] SCABI[NORVUM] CIVITA[TIS] KAZIMIRIE – PIECZĘĆ PANÓW ŁAWNIKÓW MIASTA KAZIMIERZA; odcisk pieczęci ochroniony miską pieczętną sporządzoną z wosku barwy naturalnej (Archiwum Narodowe w Krakowie, sygn. piecz. luz. 99).

Fot. 46, 46a, 47. Miasta satelickie Krakowa Kazimierz. Odciski kazimierskiej pieczęci sekretnej (mniejszej kancelaryjnej, używanej do spraw mniejszej wagi), przywieszone do dokumentów wystawionych przez urząd radziecki w latach 1399 i 1534 – w polu pieczętnym ukoronowana męska głowa, w otoku napis: SECRETA CIVIVM DE KASIMIRIA – [PIECZĘĆ] SEKRETNA MIESZCZAN KAZIMIERZA. Mimo iż w legendzie nie ma odniesienia do urzędu, który był jej dysponentem, uwierzytelniano nią dokumenty wydawane przez burmistrza i radę miejską (Archiwum Narodowe w Krakowie, sygn. Aug. perg. 168, perg. 521).

Fot. 48. Miasta satelickie Krakowa Kazimierz. Pochodzący z 1580 roku odcisk w zielonym wosku pieczęci radzieckiej, używanej już wcześniej, przed 1534 rokiem, najstarszej ze znanych pieczęci mających w otoku wskazanie rajców jako jej dysponentów – w polu pieczętnym na renesansowej tarczy herbowej litera „K” nakryta koroną, w otoku napis: SIGIL[LVM] CONSVLVM KASIMIRIENS[IVM] APVT CRA[COVIAM] – PIECZĘĆ RAJCÓW KAZIMIERSKICH PRZY KRAKOWIE (Archiwum Narodowe w Krakowie, sygn. perg. 674).

Fot. 49. Miasta satelickie Krakowa Kazimierz. Z dokumentu pochodzącego z 1788 roku odcisk pieczęci radzieckiej, której tłok sporządzono w 1775 roku, wzorowanej na pieczęciach rady miejskiej wprowadzonych w latach 1600 i 1649 – w polu pieczętnym herb Kazimierza w pełnym jego kształcie, w otoku napis: SIGIL[LVM] CONSVLVM KASIMIR[IENSIVM] APUD CRA[COVIAM] 1775 – PIECZĘĆ RAJCÓW KAZIMIERSKICH PRZY KRAKOWIE 1775 (Archiwum Narodowe w Krakowie, sygn. K 364, s. 111)

Fot. 50, 51. Miasta satelickie Krakowa Kazimierz. Tłok pieczętny wprowadzony w roku 1792, bezpośrednio po pierwszej likwidacji samodzielności miejskiej Kazimierza w wyniku ustaw Sejmu Czteroletniego, dla sądu cyrkułowego, który zastąpił dawną ławę miejską – oraz powiększony widok jego stopki (w lustrzanym odbiciu). W polu pieczętnym zachowany historyczny już w tamtym czasie herb miasta Kazimierza, w którym zwraca uwagę zastąpienie jednej z męskich głów towarzyszących literze „K” głową kobiecą, co było jedynie artystyczną inwencją, w otoku napis: SĄD PRIMAE INSTANCYAE CYRKULU DROGI [sic!] KRAKOWSK[IEGO] – SĄD PIERWSZEJ INSTANCJI CYRKUŁU DRUGIEGO KRAKOWSKIEGO (Archiwum Narodowe w Krakowie, sygn. 29-661-44).