Hejnał

„Powtarzający się motyw z tym nagłym urwaniem ma w sobie coś, co w jakiejś mierze symbolizuje całą Polskę” – tak prof. Wiktor Zin ujął fenomen krakowskiego hejnału, który jest transmitowany przez radio od… blisko stu lat, z małą, krótką przerwą w czasie II wojny światowej. Pierwsza wzmianka o hejnale pochodzi z roku 1392. Nie wiemy, jak brzmiała odgrywana wówczas melodia. Kto wie, czy Kraków nie jest miastem, które najdłużej na świecie podtrzymuje tradycję odgrywania hejnału…

Przejdź do Aneksu

(216) Zapis nutowy hejnału mariackiego – taki przechowują hejnaliści na wieży mariackiej; jest on w pełni zgodny z zawartym w świadectwie ochronnym Urzędu Patentowego Rzeczypospolitej Polskiej wydanym dla zapisu hejnału jako znaku towarowego (z zasobu Komendy Miejskiej Państwowej Straży Pożarnej)

Przysięga trębacza (1671)

(217–218) Z Liber iuramentorum – księgi przysiąg urzędników i służby miejskiej prowadzonej w latach 1671–1798 – strony tytułowe oraz wpis zawierający tekst przysięgi ustanowionej dla trębacza miejskiego i obowiązującej w roku rozpoczęcia tej księgi (ANK, rkps 1444, s. 6, 7 i 65)

Hejnał - dawne zapisy nutowe

(219) Rycina Piotra Stachiewicza z 1888 r. – widok szczytów wież kościoła Mariackiego, na tle których stoi trębacz w zbroi husarskiej, poniżej nuty hejnału krakowskiego w zapisie neumatycznym (MK, nr inw. MHK 1628/III)

(220) Rycina Piotra Stachiewicza z 1923 r. – na tle symbolicznego wschodu słońca widok szczytów wież kościoła Mariackiego, po lewej stronie w dwóch liniach nuty hejnału krakowskiego w zapisie neumatycznym (MK, nr inw. MHK 1630/III)

(221) Wydana w Krakowie w 1902 r., składana wpół pocztówka z widokiem fragmentu Rynku z kościołem Mariackim oraz zapisem hejnału; pod nutami podpis: Pobudka trąbiona co godzinę na cztery strony świata z wieży Maryackiej w Krakowie (ze zbiorów Barbary i Marka Sosenków)

Hejnałowe Trąbki

(222) Trąbka krakowskich hejnalistów z lat 1886–1928, na zewnętrznej stronie tuby wyryty w roku 1928 napis: Nazwiska strażaków miejskich / którzy wygrywali hejnał z Wieży Mariackiej / w latach od r. 1886 do r. 1928: sierżanci: Andrzej Janas, Walenty Kwarczak, Piotr Pitra / plutonowi: Antoni Dołęga, Franciszek Kubarek, Jan Surek, Wincenty Szczech, Jan Zawisza, Tadeusz Żółty / strażacy: Wincenty Sendor, Adolf Śmietana, Feliks Wierzba. Trąbka ta posiada certyfikat autentyczności wystawiony przez Adama Chmiela, w 1928 r. dyrektora Archiwum Aktów Dawnych Miasta Krakowa (MK, nr inw. MHK 385/III)

(223) Trąbka używana w latach 20. XX w., na zewnętrznej stronie tuby plakieta z nazwą wytwórcy: I.L. Haisner, Instrument Fabrik z Królewca, a obok dodatkowa tabliczka na łańcuszku z napisem: Trąbka hejnalisty z Wieży Mariackiej z lat 20-tych XX wieku. W listopadzie 2000 roku wylicytowana przez Plus GSM za kwotę 15.000 zł, która wspomogła odbudowę Kopca Kościuszki. W styczniu 2001 roku ofiarowana przez Plus GSM do zbiorów Muzeum Historycznego Miasta Krakowa. Trąbka ma certyfikat autentyczności wystawiony w roku 2000 przez Małopolskiego Komendanta Wojewódzkiego Państwowej Straży Pożarnej (MK, nr inw. MHK 5414/III)

(224) Trąbka model VMI Manufaktur Germany; przez 17 lat używał jej st. ogniomistrz Kazimierz Czerw (zob. il. 240), m.in. witając papieża Jana Pawła II w 1995 r., oddając hołd ofiarom zamachów na World Trade Center w 2001 r., żegnając po katastrofie lotniczej w Smoleńsku parę prezydencką w 2010 r. Trąbka ta przekazana została przez prezydenta miasta na aukcję w ramach XXI Finału Wielkiej Orkiestry Świątecznej Pomocy w 2013 r. (z zasobów UMK)

Hejnalica i hejnaliści na obrazach

(225) Obraz olejny Piotra Stachiewicza zatytułowany Hejnał na Wieży Mariackiej, namalowany ok. 1892 r., przedstawiający wnętrze pomieszczenia dla hejnalistów i grającego hejnał strażaka (MK, nr inw. MHK 2921/III)

(226) Obraz olejny Piotra Stachiewicza zatytułowany Strażak na Wieży Mariackiej, namalowany w 1903 r., przedstawiający hejnalistę na drewnianym ganku otaczającym ośmioboczną część wyższej wieży kościoła Mariackiego – był to element rusztowania postawionego w latach 1902–1903 w związku z pracami restauracyjnymi prowadzonymi pod kierunkiem architekta Jana Sas-Zubrzyckiego (MNK, nr inw. II-b-261)

(227) Drewniana konstrukcja we wnętrzu wieży wyższej kościoła Mariackiego – zdjęcie z 1932 r. (NAC, sygn. 1-U-2876-2)

(228) Zawieszone na drewnianych podporach w pomieszczeniu hejnalistów trąbki sygnałowe – zdjęcie z lat 1959–1961 (MK, nr inw. MHK Fs 13522/IX/535)

(229) Strażak w pomieszczeniu, z którego grany jest hejnał; widoczna tuba mikrofonu do transmisji radiowych – zdjęcie z 1932 r. (MK, nr inw. MHK Fs 3631/IX)

(230) Strażak pozujący z trąbką przy tubie mikrofonu do nadawania sygnału radiowego z wieży Mariackiej – zdjęcie z 1927 r. (NAC, sygn. 1-K-1277)

(231) Wnętrze wieży wyższej kościoła Mariackiego ze stanowiskiem telefonicznym i zegarem – zdjęcie z 1932 r. (NAC, sygn. 1-U-2876-1)

(232) Na poziomie wieży, z którego grany jest hejnał, wydzielone tzw. zaplecze socjalne, m.in. z instalacją wodno-kanalizacyjną; widoczna zawieszona trąbka – zdjęcie z 1937 r. (NAC, sygn....

Z pamiątek hejnalistów na wieży

(233) Znani trębacze odgrywający hejnał… – lista hejnalistów nieznanego autorstwa i daty wywieszona na wieży „ku pamięci” (z zasobu Komendy Miejskiej Państwowej Straży Pożarnej)

(234) Wizerunek strażaka z 1935 r. nieznanego akwarelisty, utrwalony na pocztówkowej reprodukcji, przypięty na górze hejnalicy (z zasobu Komendy Miejskiej Państwowej Straży Pożarnej)

(235–237) Trzy pokolenia jednej rodziny w służbie hejnału – od lewej strony: st. ogn. Jan Kołton starszy – grający hejnał przez 35 lat, jego syn st. ogn. Jan Kołton młodszy – w służbie przez 33 lata (1971–2004) i syn Jana młodszego Michał Kołton, aktualnie w służbie już (dopiero?) 16. rok (od 2005 r.); nierzadko zdarzało się, że hejnalistą był zarówno ojciec, jak i syn (z zasobu Komendy Miejskiej Państwowej Straży Pożarnej)

(238–240) Trzej hejnaliści z trzech różnych okresów najnowszej historii Krakowa: od lewej strony Adolf Śmietana – w służbie przez 36 lat (1926–1962), grał „hejnał wolności” – w styczniu 1945 r. pierwszy hejnał w wyzwolonym od niemieckiego okupanta Krakowie; dalej Kazimierz Pudełko – hejnalista przez 21 lat (1973–1994); st. ogn. Kazimierz Czerw – zob. il. 224 (z zasobu Komendy Miejskiej Państwowej Straży Pożarnej)

Na służbie

(241) Z inicjatywy Państwowej Straży Pożarnej i Bractwa Kurkowego dzień 3 lipca 2006 r. ogłoszono Dniem Hejnału – m.in. odsłonięto wówczas wmurowaną przy wejściu na wieżę kościoła Mariackiego tablicę dłuta Czesława Dźwigaja, upamiętniającą zmarłego w 1901 r. na dyżurze hejnalistę Antoniego Dołęgę (z zasobów UMK)

(242) Strażak w stopniu sekcyjnego Jan Sergiel, hejnalista z 22-letnim stażem na hejnalicy, jeden z 7 obecnych trębaczy Komendy Miejskiej Straży Pożarnej w Krakowie; w roku 2006, w pierwszą rocznicę śmierci papieża Jana Pawła II, wygrał ogłoszony przez władze miasta konkurs na aranżację na dwa głosy (dwie trąbki) melodii do pieśni Barka – od tego roku jest ona nieprzerwanie grana w tej aranżacji z wieży mariackiej w każdą pierwszą sobotę miesiąca o godz. 21.37. Na zdjęciu: podczas odgrywania hejnału jesienią 2019 r., w kierunku Ratusza – „dla rajców” (z zasobów UMK)