Wizerunki Rajców

WIZERUNKI STAROPOLSKICH RAJCÓW KRAKOWSKICH

Lokacja miasta Krakowa miała miejsce w roku 1257, pierwsze wzmiankowanie istnienia rady miejskiej odnajdujemy w zapisce z roku 1264, pierwszą informację imienną o rajcy w notce z roku 1267. Początkowo rada jako reprezentacja mieszkańców podporządkowana była dziedzicznemu wójtowi stojącemu na czele ławy miejskiej, od roku 1312, po buncie wójta Alberta, rada miejska uniezależniona została od wójta i zyskała niezachwianą już, nadrzędną pozycję wśród organów miejskich. Była organem kolegialnym, łączącym funkcje uchwałodawcze, wykonawcze i po części sądownicze. Stosunkowo szybko ukształtowała się funkcja burmistrza miasta – funkcję tę pełnił, na zasadzie „pierwszego wśród równych”, po kolei każdy z zasiadających aktualnie w radzie racja, na zmianę z pozostałymi.

Co do zasady kadencja rady trwała jeden rok, zasiadało w niej początkowo 6 rajców, później ich liczba wzrastała. Od 1312 r. nominowania rajców (elekcji) dokonywał władca, działając osobiście, z czasem przez swoich urzędników. Od roku 1677 rada uzyskała prawo samodzielnego powoływania swojego składu. Złożony system spowodował, że z czasem raz wybrani rajcowie pełnili tę godność dożywotnio, co formalnie usankcjonowano w 1565 r.

W całym okresie staropolskim władze miejskie działały na podstawie prawa magdeburskiego. Obowiązywało ono w Krakowie od lokacji miasta w 1257 r. do ustaw Sejmu Czteroletniego, tj. do 1792 r. – zatem przez 535 lat. Z tego też przedziału czasowego znamy z imienia 675 rajców. Rajcami zostawali głównie przedstawiciele krakowskiego patrycjatu – w skład Rady wchodzili reprezentanci miejskiej elity kupieckiej, finansowej i intelektualnej o wysokim statusie materialnym i społecznym.

Grono rajców jest ogromne, jednak liczba zachowanych wizerunków jest niewielka. Wśród nich najbardziej wiarygodne są te z nagrobków i płyt epitafijnych. Prezentujemy zatem tę skromną kolekcję, przywołując obraz dawnych rządców Krakowa.

Jan Matejko Wyrok na Matejkę

Jan Matejko Wyrok na Matejkę – przedstawienie rajców krakowskich doby renesansu; jeden z nich obwieszcza treść dokumentu, u drugiego rajcy widoczne insygnia burmistrzowskie (berełko i pierścień), pełni więc właśnie funkcję „pierwszego wśród równych” w gronie rady miejskiej (Muzeum Narodowe w Warszawie).

RAJCY KRAKOWSCY Z WIEKÓW XIV-XVIII – PĘDZLEM I DŁUTEM

Mikołaj WIERZYNEK mł. I kupiec, bankier rajca od roku 1347 (mal. Michał Stachowicz, z Pałacu Biskupiego w Krakowie)

Seweryn BETHMAN kupiec, żupnik rajca od roku 1477 (z bazyliki Mariackiej)

Jan TURZO kupiec, przemysłowiec rajca od roku 1477 (z bazyliki w Lewoczy)

Piotr SALOMON kupiec, bankier rajca od roku 1479 (z bazyliki Mariackiej)

Seweryn BONER kupiec, bankier rajca od 1519 (z bazyliki Mariackiej)

Joachim CIEPIELOWSKI kupiec rajca od roku 1587 (z bazyliki Mariackiej)

Stanisław SZEMBEK kupiec rajca od roku 1588 (z bazyliki Mariackiej)

Antoni FRĄCZKOWICZ kupiec rajca od roku 1593 (z bazyliki Mariackiej)

Adam NAGOTH st. kuśnierz rajca od roku 1595 (z bazyliki Mariackiej)

Andrzej CELLARY kupiec rajca od roku 1601 (z bazyliki Mariackiej)

Jakub ROSZKOWIC dr medycyny, lekarz rajca od roku 1610 (z bazyliki św. Franciszka w Krakowie)

Krzysztof NAYMANOWIC dr medycyny, profesor rajca od roku 1620 (mal. nieznany, z Muzeum UJ)

Jan Innocenty PETRYCY dr medycyny i praw, profesor rajca od roku 1640 (mal. nieznany, z Muzeum UJ)

Wojciech SZTAMET kupiec rajca od roku 1657 (mal. nieznany, z bazyliki Mariackiej)

Mikołaj KRÓLIK kupiec rajca od roku 1663 (mal. nieznany, z bazyliki Mariackiej)

Jan PERNUS aptekarz rajca od roku 1664 (mal. nieznany, z Muzeum Narodowego w Krakowie)

Michał WOHLMAN kupiec rajca od roku 1747 (mal. Michał Stachowicz, z Muzeum Narodowego w Krakowie

Stalle krakowskich rajców miejskich

Stalle krakowskich rajców miejskich powstałe w l. 1516-1521 z fundacji rajcy Jana BONERA, usytuowane w bazylice Mariackiej, naprzeciwko ołtarza św. św. Judy Szymona i Judy Tadeusza

Informacja

Więcej w tomie Poczet rajców, radców i radnych miasta Krakowa (1267-2022) opublikowanym na tym portalu; tam także nazwiska autorów fotografii i reprodukcji.

Z kolei w tomie Poczet sołtysów, wójtów, burmistrzów i prezydentów miasta Krakowa (1312-2010) znajdują się biogramy wszystkich przywołanych wyżej postaci.