PIERWSZE KOBIETY W RADZIE
PIERWSZE KOBIETY W RADZIE
Zdjęcie prasowe z „Nowości Ilustrowanych”, opatrzone podpisem:
Dzień kobiet: pochód demonstracyjny postępowych kobiet krakowskich. Rzecz miała miejsce w roku 1911, dzień kobiet obchodzono wówczas austriackim wzorem w dzień św. Józefa, patrona oblubieńców, to jest 19 marca. Scena, gdy tłum wychodzi z ul. Grodzkiej na pl. Wszystkich Świętych (w głębi z prawej strony widoczny kościół dominikanów); niebawem deputacja kobiet wręczy prezydentowi Juliuszowi LEO (nr 2276) memoriał z postulatami dotyczącymi praw wyborczych. Jak doniosła prasa, podobne demonstracje sufrażystek odbyły się w tym dniu in. we Lwowie, Wiedniu, Berlinie i Hamburgu.
W rozdziale tym przedstawiamy pierwsze kobiety nominowane lub wybrane do kolegialnej reprezentacji miejskiej, jak też zasiadające w prezydium tej reprezentacji.
Czynne prawo wyborcze (tj. prawo dokonywania wyboru) krakowianki miały już od początku autonomii galicyjskiej, tj. od roku 1866 – jednak z ograniczającym to prawo cenzusem majątkowym oraz brakiem możliwości osobistej jego realizacji przy urnie, a jedynie poprzez męża, ojca, brata lub ustanowionego opiekuna czy pełnomocnika.
Bierne prawo wyborcze (tj. prawo bycia wybieranym) dla kobiet pojawiło się w 1918 r., ale tylko przy wyborach do Sejmu Ustawodawczego RP. Dopiero Mała Konstytucja z 1921 r. dawała kobietom pełne czynne i bierne prawo wyborcze. Dla krakowianek pojawiałaby się zatem możliwość kandydowania i wejścia do nowej rady miejskiej, tyle że... wyborów nie było, bo zwlekano z ustawą samorządową. Pierwsza możliwość kandydowania kobiet do rady miejskiej pojawiła się w dopiero z końcem 1933 r., gdy weszła w życie tzw. „ustawa scaleniowa” regulująca samorządność lokalną i rozpisano krakowskie wybory na dzień 10 grudnia tegoż 1933 roku.
Jednak kobiety pojawiły się w krakowskiej reprezentacji już nieco wcześniej, od roku 1931, gdy w sytuacji rozwiązania statutowej rady miejskiej wprowadzono jej czasowe substytuty (quasi-rady) w postaci Rady Przybocznej, a po niej Tymczasowej Rady Miejskiej – główną ułomnością tych ciał było to, że ich składy pochodziły nie z wyboru, lecz z nominacji.
Na tym tle pojawia się zasadniczy problem z odpowiedzią na pozornie proste pytanie: która kobieta była chronologicznie pierwszą radną miasta? (Czy też – jak powiedzielibyśmy zgodnie z ówczesną nomenklaturą – członkinią Rady Przybocznej lub radczynią miejską).
Istnieje kilka możliwych ujęć:
- czy są nimi trzy kobiety nominowane w roku 1931 do Rady Przybocznej zastępującej radę miejską,
- czy dopiero trzy nominowane nieco później, ale też w roku 1931 do Tymczasowej Rady Miejskiej,
- a może trzy kobiety dokooptowane w roku 1934 na zwolnione miejsca w pochodzącej już z wyborów Radzie Miejskiej I kadencji,
- lub może dopiero pierwsza kobieta zasiadająca od roku 1938 w Radzie Miejskiej II kadencji wprost z bezpośredniego głosowania w wyborach do władz miejskich?
Zwieńczeniem poszukiwań „pierwszej” niech będzie wskazanie pierwszych kobiet zasiadających w prezydium reprezentacji miejskiej – zastępczyń przewodniczącego, a na koniec pierwszej, i do tego czasu jedynej, przewodniczącej rady miejskiej.
I. PIERWSZE KOBIETY W REPREZENTACJI MIEJSKIEJ
ROK 1931 RADA PRZYBOCZNA PRZY PREZYDENCIE I WICEPRZYDENTACH MIASTA SKŁAD Z NOMINACJI
Po rozwiązaniu Rady Miejskiej wojewoda krakowski 18 lutego 1931 r. powołał w jej miejsce Radę Przyboczną przy Prezydencie i Wiceprezydentach Miasta nominując 70 jej członków – wśród nich 3 kobiety; to pierwsze kobiety w całej historii Krakowa, zasiadające w reprezentacji miejskiej.
Bronisława BOBROWSKA
członkini Rady Przybocznej 18.02–27.06.1931 r.
nauczycielka, działaczka oświatowa, socjalistyczna, niepodległościowa i feministyczna
współzałożycielka krakowskiego Towarzystwa Przyjaciół Dzieci
(żona Emila BOBROWSKIEGO, radcy miejskiego w l. 1916-1931
posła wiedeńskiego oraz posła i senatora w II RP)
po raz pierwszy w reprezentacji miejskiej
Maria KOSTRZEWSKA
członkini Rady Przybocznej 18.02–27.06.1931 r.
właścicielka zakładu przemysłowego
przewodnicząca Związku Pracy Obywatelskiej Kobiet
po raz pierwszy w reprezentacji miejskiej
Zofia PRZYBYLSKA
członkini Rady Przybocznej 18.02–27.06.1931 r.
dyrektorka seminarium żeńskiego
po raz pierwszy w reprezentacji miejskiej
LATA 1931-1933 TYMCZASOWA RADA MIEJSKA SKŁAD Z NOMINACJI
27 czerwca 1931 r. wojewoda krakowski w miejsce Rady Przybocznej powołał do życia Tymczasową Radę Miejską, nominując do jej składu 127 osób, tytułowanych radcami miejskimi.
W składzie znalazły się trzy kobiety już wcześniej powołane do Rady Przybocznej, a wkrótce także kolejna, dokooptowana.
Bronisława BOBROWSKA
radczyni miejska w Tymczasowej Radzie Miasta 27.06.1931-27.11.1933 r.
wcześniej w Radzie Przybocznej
Maria KOSTRZEWSKA
radczyni miejska w Tymczasowej Radzie Miasta 27.06.1931-27.11.1933 r.
wcześniej w Radzie Przybocznej
Zofia PRZYBYLSKA
radczyni miejska w Tymczasowej Radzie Miasta 27.06.1931-27.11.1933 r.
wcześniej w Radzie Przybocznej
Urszula ŁUBIEŃSKA
radczyni miejska w Tymczasowej Radzie Miasta 1.06.1933-27.11.1933 r.
dokooptowana do składu na zwolnione miejsce
po raz pierwszy w reprezentacji miejskiej
LATA 1933-1938 RADA MIEJSKA I KADENCJI SKŁAD Z WYBORÓW ORAZ KOOPTACJI W CIĄGU KADENCJI
10 grudnia 1933 r. odbyły się – w oparciu o tzw. ustawę scaleniową – wybory do Rady Miejskiej I kadencji. Wybierano radnych (nazwa w miejsce „radcy miejskiego”) tworzących radę oraz zastępców radnych, wchodzących do składu rady w miarę zaistnienia tam zwolnionego mandatu. W wyborach tych żadna z kandydujących kobiet nie wygrała mandatu, natomiast kilka z nich uzyskało status zastępczyni radnego. Z tego grona z czasem trzy weszły do Rady, na miejsca zwolnione w składzie, stając się z tą chwilą pełnoprawnymi radnymi.
Bronisława BOBROWSKA
radna w Radzie Miejskiej I kadencji
od kooptacji przed 1.03.1934 r. do końca kadencji 7.12.1938 r.
mandat po radnym Auguście CHANIE
z okręgu wyborczego dla Wesołej i Warszawskiego, z listy 1 – BBPG (BBWR)
wcześniej w Radzie Przybocznej i Tymczasowej Radzie Miejskiej
Maria KOSTRZEWSKA
radna w Radzie Miejskiej I kadencji
od kooptacji przed 1.03.1934 r. do końca kadencji 7.12.1938 r.
mandat po radnym Mieczysławie KAPLICKIM (wybranym na urząd prezydenta miasta)
z okręgu wyborczego Śródmieście, z listy 1 – BBPG (BBWR)
wcześniej w Radzie Przybocznej i Tymczasowej Radzie Miejskiej
Stanisława RYCHŁOWSKA
radna w Radzie Miejskiej I kadencji
od kooptacji przed 1.03.1934 r. do śmierci przed 16.03.1937 r., w trakcie kadencji
mandat po radnym Stanisławie BURTANIE
z okręgu wyborczego Kleparz, z listy 1 – BBPG (BBWR)
po raz pierwszy w reprezentacji miejskiej
LATA 1938-1939 RADA MIEJSKA II KADENCJI SKŁAD Z WYBORÓW
Wybory do Rady Miejskiej II kadencji przeprowadzono 18 grudnia 1938 r., bezpośrednio w ich wyniku w Radzie zasiadła tylko jedna kobieta, niżej przedstawiona Aniela Sowówna. Kandydowała do Rady pod tym nazwiskiem, tak też odnotowywana była w aktach, ale latem 1939 r. odeszła od brzmienia wskazującego na stan panieński i urzędowo ustaliła nazwisko jako Sowa. Nie była pierwszą kobietą w krakowskiej reprezentacji miejskiej, lecz była pierwszą w historii krakowskiego samorządu radną, która weszła do tego gremium bezpośrednio w wyniku powszechnych wyborów.
Aniela SOWÓWNA, OD 1939 SOWA
radna w Radzie Miejskiej II kadencji, skróconej, 16.01 – II poł. 09.1939 r.
nauczycielka szkół średnich, wizytatorka szkolna
wybrana w okręgu III dla dzielnic katastralnych Czarna Wieś i Nowa Wieś
oraz części Piasków i Łobzowa, z listy wyborczej 3 Polskiego Bloku
Katolickiego i Chrześcijańsko-Narodowego Frontu Samorządowego
po raz pierwszy w reprezentacji miejskiej
II. PIERWSZE KOBIETY W PREZYDIUM REPREZENTACJI MIEJSKIEJ
ZASTĘPCZYNIE PRZEWODNICZĄCEGO RADY NARODOWEJ W OKRESIE POLSKI LUDOWEJ
W nowej, powojennej rzeczywistości dawny samorząd lokalny zastąpiony został fasadowym systemem rad narodowych. W tych odległych od samorządowych zasad radach narodowych zasiadało już, w przeciwieństwie do okresu przedwojennego, wiele kobiet. W całym tym okresie w Krakowie pięciu z nich powierzono funkcję zastępczyni przewodniczącego rady narodowej – Miejskiej Rady Narodowej (MRN) lub – po przekształceniu ustrojowym – Rady Narodowej Miasta Krakowa (RNMK).
Izabela MARZEC (MARCÓWNA, MARZEC-STYRNA)
adwokatka
radna w MRN i RNMK w l. 1948-1973
reprezentantka Stronnictwa Demokratycznego
zastępczyni przewodniczącego
rady narodowej w l. 1948-1950
Maria NOSARZEWSKA
dziennikarka
radna w MRN i RNMK w l. 1948-1969
reprezentantka Stronnictwa Demokratycznego
zastępczyni przewodniczącego
prezydium rady narodowej w l. 1950-1951
Eugenia PIOTROWSKA
ekonomistka
radna w RNMK w l. 1973-1988
bezpartyjna
zastępczyni przewodniczącego
rady narodowej w l. 1983-1988
Zofia MISIEWICZ
inżynier zootechnik
radna w RNMK w l. 1984-1990
reprezentantka ZSL
zastępczyni przewodniczącego
rady narodowej w l. 1988-1990
Jolanta KRUPIŃSKA
dr medycyny, farmakolog
profesor Akademii Medycznej
radna w RNMK w l. 1988-1990
zastępczyni przewodniczącego
rady narodowej w l. 1988-1990
WICEPRZEWODNICZĄCE RADY MIASTA KRAKOWA W OKRESIE III RP
Przełom ustrojowy lat 1989-1990 przywrócił samorządność lokalną. 27 maja 1990 r. odbyły się pierwsze od 1938 r. demokratyczne wybory do Rady Miasta Krakowa (RMK). Od tych wyborów do roku 2024 w Radzie zasiadało 298 osób (niektóre przez więcej niż jedną kadencję) – w tej liczbie znalazły się 52 kobiety, co stanowi 17,4% całości. Spośród kobiet-radnych w tymże okresie jedna przewodniczyła radzie, natomiast pięć pełniło, każda w swoim czasie, funkcję wiceprzewodniczącej tego gremium.
Wanda ZACHAREWICZ-BIAŁOWĄS
radna w l. 1990-1994 i 1999-2002
Klub Radnych Platforma Obywatelska
wiceprzewodnicząca RMK
w l. 1993-1994
Katarzyna MATUSIK-LIPIEC
radna w l. 2006-2007
Klub Radnych Platforma Obywatelska RP
wiceprzewodnicząca RMK
w l. 2006-2007
Marta PATENA
radna w l. 1998-2002 i 2006-2018
Klub Radnych Platforma Obywatelska RP,
następnie niezrzeszona w klubie radnych
wiceprzewodnicząca RMK
w l. 2007-2010
Elżbieta SIEJA
radna w l. 2006-2010
niezrzeszona w klubie radnych
wiceprzewodnicząca RMK
w 2010 r.
Małgorzata JANTOS
Klub Radnych Platforma Obywatelska RP,
następnie niezrzeszona w klubie radnych
oraz Klub Radnych Nowoczesny Kraków
wiceprzewodnicząca RMK
w l. 2010-2014
PRZEWODNICZĄCA RADY MIASTA KRAKOWA W OKRESIE III RP
Po czasach staropolskich w historii krakowskiej reprezentacji miejskiej, obejmującej lata 1792-2024, a zatem okres ponad 230 lat, fotele przewodniczących różnych organów przedstawicielskich zajmowały 64 osoby. Wśród nich szczególne miejsce zajmuje pierwsza, i jak do tej pory jedyna, kobieta.
Małgorzata RADWAN-BALLADA
radna RMK kadencji II, III, IV i V – w latach 1994-2010
Klub Radnych Na Rzecz Akcji Wyborczej Solidarność
następnie Klub Radnych Platforma Obywatelska RP
pierwsza i do roku 2024 jedyna kobieta – przewodnicząca RMK
pełniła tę funkcję w kadencji V od 30.10.2007 r. do 16.12.2009 r.
w latach 2010-2024 radna w Sejmiku Województwa Małopolskiego
w kadencji 2014-2018 wiceprzewodnicząca Sejmiku
Na fotografii radna Małgorzata Radwan-Ballada w miesiąc po objęciu przewodniczenia Radzie Miasta Krakowa – dokonuje aktu zamknięcia uroczystej sesji Rady zwołanej 28 listopada 2007 r. dla uczczenia pamięci Stanisława WYSPIAŃSKIEGO; nieco wcześniej, 7 listopada tegoż roku, Rada Miasta Krakowa powołała Stanisława Wyspiańskiego na patrona swojej Sali Obrad w Pałacu Wielopolskich.
Informacja
Więcej w tomie Poczet rajców, radców i radnych miasta Krakowa (1267-2022) opublikowanym na tym portalu; tam także nazwiska autorów fotografii i reprodukcji.